TÜRKİYE'DE İLK KEZ... ÖZEL ARAŞTIRMA... En çok kâr ettiren 40 ressam
TURKISHTIME ÖZEL ARAŞTIRMA
On yıl önce henüz çok fazla tanınmayan Selma Gürbüz’ün ortalama bin lira olan resimlerini alanlar, aradan geçen sürede yüzde 3 binden fazla kar ettiler. Selma Gürbüz’ün resimleri bugün ortalama 30 bin liraya satılıyor. Ne borsa, ne konut, ne faiz, hiçbir yatırım aracı, bu sürede resim sanatının getirisinin yanına bile yaklaşamadı. Turkishtime, Türkiye'de ilk defa sanatçıların son 10 yıldaki getiri oranını araştırdı. Listede Osman Hamdi, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Avni Lifij gibi sanatın kült isimleri yok. Selma Gürbüz, Taner Ceylan, İnci Eviner var.
Esra Kızıltan esrakiziltan@turkishtimedergi.com
“Sanat, artık bizim bildiğimiz sanat değil; en geniş anlamında sanat, nakit para demek. 10 yıl geçsin, banka kasalarında resim biçimindeki teminatlara dayanan yatırım fonlarının saklandığını göreceğiz.”
Bu cümleler Rus asıllı Amerikalı sanat tarihçisi ve eleştirmeni Leo Steinberg’e ait. Neredeyse yarım asır önce dile getirilen bu kehanetin tezahürlerini günümüzde izliyoruz. Ekonomik krizlerden etkilenmeyen, sosyo-politik krizlere dirençli olan sanat yatırımcının güvenini kazandı. TÜİK Tüketici Fiyatları Endeksi'ne göre son 11 yılın enflasyonu yüzde 136 olarak gerçekleşti. Birçok yatırım aracı 11 yıllık bu enflasyona yenilirken sanatın yatırımcısına reel getirisi yüzde 350 oldu. Türkiye'de ilk defa Turkishtime'ın yaptığı “En çok kâr ettiren 40 ressam” çalışması sanat piyasasının son 10 yılının fotoğrafını çekti. Eğer 2004 yılında 1000 TL verip Selma Gürbüz'ün bir resmini aldıysanız, bugün muhtemelen cebinizde 30 bin TL'niz var. Ya da 1175 TL verip bir İnci Eviner resmi aldıysanız 12250 TL kazandınız demektir. Sanat piyasası hakkında Türkiye'nin tek referans kaynağı Lebriz.com'un verileri ile hazırlanan listede ilk 10'da Nazmi Ziya, İbrahim Çallı gibi klasik dönem sanatçılarının isimleri yok. Tahminlerin aksine ilk 10'da çağdaş sanatın temsilcileri yer alıyor. 10 yılda yatırımcısına yüzde 3.281 oranında kâr sağlayan Selma Gürbüz ilk sırayı alırken, Hüseyin Avni Lifij yüzde 90'lık kayıpla kendine listede yer bulamadı. Aynı şekilde Osman Hamdi, Şeker Ahmet Paşa, Fikret Mualla da Taner Ceylan, İnci Eviner, Canan Tolon karşısında listenin dışında kaldı.
200 dolardan 50 bin dolara
Dünya sanat piyasasının büyüklüğü 75 milyar dolar. Türkiye henüz bu rakamın çok altında ama sektör karamsar değil. Lebriz.com'un verilerine göre Türkiye'de 2014 yılında 54 müzayede gerçekleşti. 1035 sanatçının eseri satıldı. Bu satışların yarattığı ciro 90 milyon doları buldu. Müzayede satışları piyasasının 3'te birini temsil ediyor. Geri kalanı galeri, fuar ve özel satışlar oluşturuyor. Buradan hareketle toplam sanat piyasasının ekonomik büyüklüğü 300 milyon doları buluyor. Galeri Baraz'ın Kurucusu Yahşi Baraz'a göre iyi bir ressama yatırım yaptığınızda minimum 10 yılda kazanıyorsunuz. Baraz kendinden örnek vererek, "Bundan yaklaşık 20 yıl önce şimdi çok ünlü olan Mehmet Güleryüz, Burhan Doğançay, Adnan Çoker gibi ressamların tabloları 200-300 dolardı. O dönemler pirim yapar diye aldım, şimdiki fiyatları 40-50 bin dolar oldu" diyor. Her zaman çok para vermeye de gerek yok. Mütevazı bir bütçeyle de resim koleksiyonu oluşturup, para kazanmak mümkün. Piyasada orta gelir düzeyindeki koleksiyonerler için tablo fiyatları 500 ile 20 bin TL arasında değişiyor. Bu fiyatlara bir tablo alındığında bile yatırımcısına yüzde 300-600 oranında kazandırıyor.
Altına, borsaya fark attı
Diğer yatırım araçlarının enflasyondan arındırılmış olan reel getirileri ile bu araştırmada yer alan sanat eserlerinin 11 yıl içindeki reel getirisi karşılaştırıldığında sanat eserlerinin enflasyon karşısında koruma amaçlı bir yatırım aracı olarak ciddi bir opsiyon olduğu görülüyor. TÜİK Tüketici Fiyatları Endeksi'ne göre son 11 yılın enflasyonu yüzde 136 olarak gerçekleşti. Birçok yatırım aracı 11 yıllık bu enflasyona yenilmiş gözüküyor. Zira 11 yıl içinde 100 bin TL'lik serbest piyasa dolar yatırımı reel olarak 29 bin lira, aynı miktardaki euro yatırımı 32 bin lira kaybettirdi. Bununla birlikte serbest piyasada 100 bin TL'lik altın yatırımı 102 bin, BİST 100 Endeksi 94 bin , tahvil 61 bin lira, yıllık mevduat ise yaklaşık olarak 40 bin lira reel getiri sağladı. Turkishtime'ın araştırmasında yer alan sanatçıların eserlerinin 11 yıl içindeki getirisi ise nominal olarak ortalama yüzde 966 oldu. Bu getiri oranı enflasyondan arındırıldığında 11 yıllık dönemde araştırmada yer alan sanat eserlerine yatırılan 100 bin liranın getirisinin 350 bin lira olduğu görülüyor.
Çağdaş sanata ilgi artıyor
Çağdaş sanat, Avrupa 19. yüzyıl sanatı, ustaların eserleri, modern sanat, Çin çağdaş sanatı, Avrupa ve Kuzey Amerika heykel sanatı gibi birçok alt kategori dahil olmak üzere sanatın birçok türünde primli bir seyir var. Ancak oynaklığın ve getirinin en yüksek olduğu kategori çağdaş sanat. En son Erol Akyavaş'ın Kabe isimli resmi 2,9 milyon liraya alıcı buldu. Akyavaş bu rakamla çağdaş sanatın rekorunu da kırdı. Burhan Doğançay'ın Mavi Senfoni'si de 2009'da 2,2 milyon liraya satılmıştı. Teşvikiye Sanat Galerisi Kurucusu ve Sanat Galericileri Derneği Başkanı Doğan Paksoy'a göre Türkiye'de çağdaş sanatın yükselişinde Contemporary İstanbul'un etkisi büyük. Bu yıl 9'uncusu düzenlenen fuara 23 ülkeden, 520 sanatçı, 108 çağdaş sanat galerisi katıldı. Fuarda yer alan eserlerin toplam değeri ise 190 milyon TL'yi buldu. Sergilenen eserler 2014 yılında gerçekleşen uluslararası fuarların ortalama satış değerlerinin yüzde 30 üzerine çıkarak yüzde 72 olarak gerçekleşti. Bu rakam Contemporary İstanbul'un ulaştığı en yüksek rakam oldu.
Mustafa Taviloğlu yüzde 406 kâr etti
Dünyadaki çağdaş sanat trendinden Türkiye'deki koleksiyonerler de etkilendi ve çağdaş sanata yatırım yapmaya başladılar. Bu da çağdaş sanatın temsilcilerini klasik sanatçıların önüne geçirdi. Bu akımın son 10 yılda öne çıkarttığı en önemli isim Selma Gürbüz oldu. Gürbüz, 25 yılı aşkın ressamlık hayatında ismi Türkiye’nin ve dünyanın en prestijli müzeleriyle birlikte anılmış, Tate Modern koleksiyoncularının seçkileri arasına girmiş, çağdaş resim alanında Türkiye’de önde gelen bir isim. Gürbüz'ün bu başarısı onun yapıtlarını toplayan koleksiyonerlere yaradı. Diğer önemli bir isim olan Canan Tolon'un son 10 yılda yatırımcısına reel getirisi yüzde 492, Mustafa Ata'nın ise yüzde 425 oldu. Geçtiğimiz günlerde Retrospektif sergisini açan Mehmet Güleryüz ise 14. sırada yer aldı. Mustafa Taviloğlu, Yunus Büyükkuşoğlu, Öner Kocabeyoğlu'nun koleksiyonunda yer alan Güleryüz onlara 10 yılda yüzde 406 kâr getirdi.
Gençler de kâr ettiriyor
Sanat piyasasındaki bu hareketlilik üçünü kuşak denilebilecek genç sanatçıları cesaretlendiriyor. 1970 ve sonrası doğanları referans aldığımız “Gelecek vaat eden gençler” listemizde genç kuşağın resimden başka fotoğraf, video ve üç boyutlu çalışmalara da meraklı olduğunu görüyoruz. Genç kuşağın bin TL’den 70 bin TL’ye kadar eserleri bulunuyor. Elbette bu rakamları etkileyen çok fazla unsur var. Bilgi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Aylin Seçkin, “Süreklilik, uluslararası tanınırlık, müzede olma durumu, çalışılan galeri ve hatta o galerinin tavrı dahi pek çok şeyi müspet veya menfi etkileme potansiyeline sahip” diyor. Bu potansiyele sahip isimlerin başında Seçkin Pirim, Yaşam Şaşmazer, Leyla Gediz geliyor. 1977 doğumlu olan Seçkin Pirim sanat hayatına 50 tane karma sergi, 9 tanesi Türkiye’de, 2 tanesi de yurtdışında olmak üzere 11 adet kişisel sergi sığdırdı. 2014'te bir eseri ortalama 43 bine alıcı buldu. 1980 doğumlu olan Yaşam Şaşmazer'in ise bir eseri ortalama 21500 TL'ye satılıyor. Leyla Gediz 30 bin TL, Nuri Kuzucan'ın ise 20 bin TL'ye alıcı buluyor.
TURKISHTIME ÖZEL ARAŞTIRMA
| SANATÇI | 2004 | 2014 | ||||||
| Toplam değer (TL) | Adet | Ortalama (TL) | Toplam değer | Adet | Ortalama (TL) | Nominal Getiri(%) | Reel Getiri (%) | |
| SELMA GÜRBÜZ | 5000 | 5 | 1000,00 | 798000 | 10 | 79800 | 7.880,00 | 3.281,36 |
| İNCİ EVİNER | 2350 | 2 | 1175,00 | 73500 | 2 | 36750 | 3.027,66 | 1.225,28 |
| TANER CEYLAN | 15500 | 3 | 5166,67 | 645000 | 4 | 161250 | 3.020,97 | 1.222,44 |
| KEMAL ÖNSOY | 3000 | 2 | 1500,00 | 1466100 | 34 | 43120,59 | 2.774,71 | 1.118,10 |
| MÜBİN ORHON | 15500 | 5 | 3100,00 | 2194750 | 28 | 78383,93 | 2.428,51 | 971,40 |
| ABİDİN ELDEROĞLU | 1250 | 1 | 1250,00 | 72750 | 4 | 18187,50 | 1.355,00 | 516,53 |
| GÜNGÖR TANER | 19500 | 4 | 4875,00 | 701500 | 10 | 70150,00 | 1.338,97 | 509,73 |
| ZEKAİ ORMANCI | 3500 | 1 | 3500,00 | 446500 | 9 | 49611,11 | 1.317,46 | 500,62 |
| CANAN TOLON | 14000 | 1 | 14000,00 | 1957500 | 10 | 195750,00 | 1.298,21 | 492,46 |
| FAHRELNİSA ZEİD | 646250 | 31 | 20846,77 | 3264000 | 12 | 272000,00 | 1.204,76 | 452,86 |
| MUSTAFA ATA | 4500 | 2 | 2250,00 | 446500 | 16 | 27906,25 | 1.140,28 | 425,54 |
| MEHMET GÜLERYÜZ | 13000 | 3 | 4333,33 | 517500 | 10 | 51750 | 1.094,23 | 406,03 |
| SELİM TURAN | 64000 | 24 | 2666,67 | 470500 | 18 | 26138,89 | 880,21 | 315,34 |
| EROL AKYAVAŞ | 11000 | 1 | 11000,00 | 2763000 | 26 | 106269,23 | 866,08 | 309,36 |
| ÖMER ULUÇ | 81500 | 8 | 10187,50 | 2679350 | 28 | 95691,07 | 839,30 | 298,01 |
| ABDURRAHMAN ÖZTOPRAK | 15350 | 4 | 3837,50 | 323500 | 10 | 32350,00 | 743,00 | 257,20 |
| NURİ ABAÇ | 56250 | 12 | 4687,50 | 453000 | 14 | 32357,14 | 590,29 | 192,49 |
| ORHAN PEKER | 86250 | 6 | 14375,00 | 1932500 | 22 | 87840,91 | 511,07 | 158,93 |
| FERRUH BAŞAĞA | 101750 | 14 | 7267,86 | 761250 | 19 | 40065,79 | 451,27 | 133,59 |
| ERGİN İNAN | 34375 | 6 | 5729,17 | 1843175 | 61 | 30215,98 | 427,41 | 123,48 |
| BALKAN NACİ İSLİMYELİ | 9000 | 2 | 4500,00 | 166000 | 7 | 23714,29 | 426,98 | 123,30 |
| İBRAHİM ÇALLI | 388000 | 12 | 32333,33 | 4411500 | 26 | 169673,08 | 424,76 | 122,36 |
| İRFAN ÖNÜRMEN | 6500 | 1 | 6500,00 | 165000 | 5 | 33000 | 407,69 | 115,12 |
| YÜKSEL ARSLAN | 8500 | 1 | 8500,00 | 380500 | 9 | 42277,78 | 397,39 | 110,76 |
| UTKU VARLIK | 7000 | 3 | 2333,33 | 119900 | 11 | 10900 | 367,14 | 97,94 |
| HAKKI ANLI | 30450 | 9 | 3383,33 | 75000 | 5 | 15000 | 343,35 | 87,86 |
| BURHAN DOĞANÇAY | 453850 | 25 | 18154,00 | 2825300 | 40 | 70632,5 | 289,07 | 64,86 |
| AVNİ ARBAŞ | 162425 | 63 | 2578,17 | 294250 | 31 | 9491,94 | 268,16 | 56,00 |
| ABİDİN DİNO | 55100 | 17 | 3241,18 | 428975 | 37 | 11593,92 | 257,71 | 51,57 |
| ADNAN ÇOKER | 75000 | 4 | 18750,00 | 715000 | 11 | 65000 | 246,67 | 46,89 |
| MEHMET GÜN | 10500 | 2 | 5250,00 | 303750 | 17 | 17867,65 | 240,34 | 44,21 |
| NEJAD MELİH DEVRİM | 352000 | 28 | 12571,43 | 1274500 | 30 | 42483,33 | 237,94 | 43,19 |
| BEDRİ BAYKAM | 36000 | 5 | 7200,00 | 281000 | 12 | 23416,67 | 225,23 | 37,81 |
| ALAETTİN AKSOY | 15500 | 2 | 7750,00 | 126000 | 5 | 25200 | 225,16 | 37,78 |
| NAZMİ ZİYA | 173000 | 7 | 24714,29 | 1664000 | 21 | 79238,10 | 220,62 | 35,85 |
| TEMÜR KÖRAN | 1000 | 1 | 1000,00 | 6000 | 2 | 3000,00 | 200,00 | 27,12 |
| DEVRİM ERBİL | 41450 | 6 | 6908,33 | 720225 | 35 | 20577,86 | 197,87 | 26,22 |
| KOMET | 36000 | 5 | 7200,00 | 650000 | 32 | 20312,5 | 182,12 | 19,54 |
| ŞADAN BEZEYİŞ | 37600 | 5 | 7520,00 | 260000 | 13 | 20000,00 | 165,96 | 12,69 |
| HİKMET ONAT | 543200 | 10 | 54320,00 | 1083000 | 8 | 135375 | 149,22 | 5,60 |
****YÖNTEM****
BU ÇALIŞMA NASIL HAZIRLANDI?
Teşvikiye Sanat Galerisi, Galeri Baraz, Galeri Nev ile görüşülerek son 10 yılda öne çıkan sanatçılar belirlendi. Sanat piyasası hakkında Türkiye'nin tek referans kaynağı Lebriz.com verileri kullanılarak sanatçıların 2004 ve 2014 yıllarındaki toplam eser sayıları ve bunların oluşturduğu toplam değerin ortalaması alındı. Her iki yıl birbiriyle kıyaslandı. Çıkan rakam enflasyondan arındırıldı. Böylece 40 sanatçının son 10 yılda yatırımcısına kaç TL kazandırdığı bulundu. Oluşturulan liste Türkiye’deki sanat piyasasına, ekonomisine yönelik araştırmalar yapan, Türkiye'nin ilk ve tek sanat endeksini oluşturan Bilgi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Aylin Seçkin tarafından denetlendi.
****GÖRÜŞ***
AYLİN SEÇKİN
Bilgi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi
TASARRUFUN YÜZDE 5'İ SANATA YATIRILMALI
Sanat yatırımları genelde bütçenin tasarruf yapılacak kısmının yüzde 5ini geçmemeli. Yani 100 bin liran varsa 5 bin liralık resim alabilirsin. Bu parayla altın mı, döviz mi alayım diye düşünenler için 100 bin liranın tamamıyla resim almak iyi bir fikir değil. Bir sürü bir şey, sanat eseri de alınabilir. Benim çalışmalarımdan çıkan netice bu. Resim uzun soluklu bir yatırım, aldığınız zaman en az bir 10 yıl elinizde tuttuğunuzda size bir getiri sağlıyor. Koleksiyonu portföy halinde yapmak mantıklı. Sanat da bir portfolyo ve onu da çeşitlendirmek gerekiyor. Hep aynı türü, aynı ressamı almayıp bir çeşitlendirme yapılmalı. Örneğin, bir video, bir enstalasyon, bir tablo almak gibi. Ya da farklı sanatçılara dağıtmak. Dağıtırken de birbiriyle zıt sanatçılar konabilir. Kimisi daha popüler, fiyatı artması beklenen ve kimisi daha az popüler, fiyatı daha yavaş çıkacak olanların ortalamasının birbirini dengelemesi gerekiyor.
100 BİN LİRALIK YATIRIMIN ON BİR YILLIK REEL GETİRİSİ
11 yıllık süre içinde enflasyon karşısında sanat eserleri reel getiri konusunda ciddi bir performans gösterdi
RESİM: 350 BİN
ALTIN: 102 BİN TL
BİST 100: 94 BİN
TAHVİL: 61 BİN
YILLIK MEVDUAT: 40 BİN
DOLAR: 29 BİN TL
EURO: 32 BİN TL
TURKISHTIME ÖZEL ARAŞTIRMA
SANAT ESERLERİNE NASIL DEĞER BİÇİLİYOR?
- Öncelikle işin bir sanat tarihi boyutu var. Eserin konusu ve dönemiyle ilgili sanat tarihçileri ve sanat eleştirmenleri analiz yapıyorlar.
- Ekonomistlerin katkısı ise birtakım görsel özelliklerin hesaplanmasında oluyor. Ama genellikle isim görsel özelliklerin önüne geçiyor. Burada eserin adı, yılı, imzanın okunup okunmadığı, konusu ve dönemi önemli.
- Sanatçının hangi kataloglarda, hangi koleksiyonlarda, hangi sanat ansiklopedilerinde kaç cm'lik yer kapladığına bakılıyor.
- Sanat eserinin gözlemlenebilir özellikleri, örneğin neyin üzerine yapıldığı önemli.
- Sanatçı ve eserin özellikleri bittikten sonra, sanatçının hangi galeriler ile çalıştığı, kaç kere yurtdışında sergi yaptığı, hangi müze koleksiyonlarında bulunduğu da eserlerinin değerini etkiliyor.
- Eserin nereden satıldığı, hangi koleksiyondan çıktığı da değer belirlemede önemli bir kriter.
5 ADIMDA SANAT ESERİ NASIL ALINIR?
1-Müzayedeye seyirci olarak katılmak için herhangi bir prosedür yok. Müzayededen bir eser satın almak için kimlik bilgilerinizle müzayede şirketine başvurmanız gerekiyor.
2-Müzayede günü, sözleşme formu imzalayıp üzerinde numara yazan bir bayrak almanız gerekiyor.
3-Müzayede esnasında satın almak istediğiniz eser için bayrak kaldırarak artırım yapabilirsiniz. Genelde artırım aralığı yüzde 10’dur ama müzayede yöneticisi müzayede esnasında artırım miktarını değiştirme hakkına sahip bulunuyor.
4-En yüksek fiyatı sunan kişi, eseri almaya hak kazanır. Müzayede yöneticisi ‘sattım’ der ve tokmağını vurur.
5-Müzayelerde noter yetkilisi de bulunur ve satışla ilgili kayıt işlemlerini tutar.