ÖZEL RÖPORTAJ: Tüpraş'ın Ar-Ge için yol haritası hazır

Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşu olan Tüpraş 2010'dan sonra geliştirdiği Ar-Ge projeleri ile öne çıkıyor. 3 milyar dolarla Türkiye'nin tek seferde en büyük yatırımı olan Fuel Oil Dönüşüm Tesisi'nin açılışı ile dikkatleri üzerine çeken şirketin Ar-Ge yol haritasını, Türkiye'nin tek Ar-Ge araştırması olan Turkishtime Ar-Ge 250 çalışması kapsamında Tüpraş Genel Müdürü Yavuz Erkut anlatmıştı. İşte Türkiye'nin en büyük şirketinin Ar-Ge gündemi...

Şirketinizin Ar-Ge çalışmaları ile ilgili bilgi verebilir misiniz? 

Tüpraş, rafinaj sektöründe küresel rekabet ortamında faaliyetlerini sürdürürken, ülkemizin akaryakıt ürünlerine olan ihtiyacını karşılamada başrol oynamakta, hem de rakiplerine karşı gücünü yatırım, iş süreçlerinde “en iyisi olmak” hedefi ile sürekli geliştirmektedir. Sürdürülebilir rekabet gücünü arttırmanın esası, sektörümüzde operasyonel mükemmellik ve teknolojik yenilikten geçmektedir. Bu amaçla Tüpraş, teknoloji geliştirmek ve geliştirilen teknolojiyi sahada uygulamak üzere faaliyetlerini ArGe Merkezi bünyesinde planlamakta, elde edilen fikri ve sınai hakları koruyarak, her türlü bilgiyi kurumsal hafızasında saklamaktadır. Tüpraş’ın bugünkü değerini oluşturan, kuruluşundan bugüne proseslerini, verimlilik ve enerji tasarrufu çalışmalarını geliştiren, uzun vadeli teknolojik yatırımlarını belirleyen Teknik Servislerin, ArGe ile kendi teknolojisini üretmesinin sağlanması hedefi ile Türkiye’nin enerji sektöründe faaliyet gösteren ilk ve tek ArGe Merkezi 17 Nisan 2014 tarihinde devlet töreni ile açılmıştır.

Tüpraş’ın ArGe stratejisi çerçevesinde, üniversiteler, araştırma merkezleri ve sanayi ile gerçekleşecek ortak çalışmalar sonrasında oluşan 23 proje üniversite grupları ile birlikte yürütülmektedir. Ayrıca Koç Üniversitesi ve Tüpraş işbirliği ile kurulan, Türkiye’nin özel sektör destekli ilk enerji merkezinde “Koç Üniversitesi Tüpraş Enerji Merkezi” (KUTEM) fosil yakıtlar, güneş yakıtları ve biyoyakıtlar üzerine araştırmalar yürütülerek, yerli ve çevre dostu alternatif yakıt teknolojiler geliştirmeye, teknolojide dışa bağımlılığı azaltmaya, enerji açığı probleminin çözümüne odaklanılmıştır. Ege Üniversitesi bünyesinde Mikroalg Geliştirme Laboratuvarı kurulmuş, Boğaziçi Üniversitesi ile “Yakıt ve Enerji Teknolojileri” yüksek lisans programı, ODTÜ ile “Temel ve İleri Rafinerici Yetiştirme Eğitim Programı” (RAYEP), Kocaeli Üniversitesi ile bor içerikli katalist çalışması sürdürülmektedir.

Tüpraş stratejik hedeflerini belirlerken iki nokta üzerine yoğunlaşmaktadır. İlki, verimlilik, enerji tasarrufu ve çevre alanlarında rafinasyonda kullanılan BAT (Best Available Technologies) teknolojilerin geliştirilmesi ve sahaya uygulanması, diğeri ise uzun vadeli ihtiyaçlar, sektörel beklentiler ve gelecek düzenlemelere uyumlu olarak rafinasyon sonucu üretilen ürünlerin niteliğini arttırmak veya regülasyonlara, piyasa beklentilerine ve proses teknolojilerine uyumlu, güncel trendleri takip eden ve somut ölçüm sonuçlarına dayanan yeni ticari ürünleri üreterek hizmete sunmaktır. Bu kapsamda, geçtiğimiz yıllar içinde, yeni teşvik mekanizmaları devreye sokulmuştur. Tüpraş olarak kuvvetli ArGe alt yapımız sayesinde bu teşvik mekanizmalarından maksimum faydalanmak için çok kısa bir zamanda başvurularımızı yapmış ve yeni açılan mekanizmaları yakından takip eder durumdayız. Bu çerçeveden bakıldığında, Tüpraş’ın 2010 yılından bu yana ArGe faaliyetlerinde gösterdiği hızlı büyüme, her alanda olduğu gibi bu konuda da lider olma iddiasını göstermektedir.

Tüpraş ArGe Merkezi, 2014 yılı sonu itibariyle dokuz (9) TEYDEB, bir (1) AB 7. Çerçeve projesinin sonuna gelmiş, iki (2) yeni TEYDEB projesi için de hakem değerlendirme sürecini devam ettirmektedir. Halen on (10) TEYDEB onaylı proje, bir (1) adet ARDEB 1003 onaylı proje ve iki (2) adet EUREKA etiketli proje devam etmektedir. Bu projelerin yanı sıra Tüpraş, kendi imkânlarıyla on dört (14) projeyi daha yürütmeye devam etmekte ve önümüzdeki faaliyet döneminde başlanmak üzere on dokuz (19) proje üzerinde çalışmaktadır.

Geleceğin Tüpraşını tasarlarken, “kendi teknolojisini üreten rafineri şirketi olma” hedefine ulaşmak için, her yıl nisan ayında ürünleri ve çalışmaları ile şirketimiz itibarına katkıda bulunan Tüpraşlıları ödüllendiriyor, ArGe günlerini kutluyoruz.

Şirketinizin kısa ve orta vadede Ar-Ge çalışmaları ile ilgili planları nelerdir?

Dünyada rekabet yeteneği yüksek ve inovasyonda öncü şirketlerin, ArGe çalışmalarını yürütmesi için kullanılan yöntem ve yaklaşımlar bilinmektedir. Bunlar ile beraber, şirketlerin alacağı pozisyon stratejik plan dâhilinde belirlenmiştir. Stratejik planın en önemli amaçlarından biri de teknoloji ve inovasyon sürecinin planlanması, yol ve risk haritalarının çıkarılmasıdır. Şirketler, sürdürülebilir rekabet hedefi ve devamlılığı için gerekli yol haritasını belirledikten sonra, ulaşılacak teknolojik hedefler, bu hedefler için gerekli projeler, projeleri yönetmek için gerekli insan ve maddi kaynağı belirlerler. Bu doğrultuda, Tüpraş’ın uzun vadeli teknolojik ve inovatif çalışmalarının öngörülebilmesi için Teknoloji Yol Haritası oluşturulmuş olup, Dünya’da ve Türkiye’deki enerji sektörü trendleri incelenmiş, sektörün mevcut durumu analiz edilmiş, rakiplerin üzerinde çalıştığı alanlar takip altına alınmış, fırsatların risk analizleri yapılmış, tetikleyiciler tespit edilmiş, tetikleyicilerin Tüpraş üzerindeki etkileri belirlenmiştir. Ayrıca, hali hazırda var olan ürünlerin, uzun vadeli ihtiyaçlar, sektörel beklentiler ve gelecek yönetmeliklere uyumlu olarak gelişiminin incelenmesi sağlanarak, güncel trendleri takip eden yenilikçi ürünler belirlenmiştir. Bunun yanında rafinerilerimizde ve dünyadaki mevcut teknoloji durumu analiz edilerek, gelecekte rafinerilere uygulanabilecek, Tüpraş bünyesinde geliştirilebilecek teknolojiler araştırılmıştır. Tüm ArGe projeleri bu çalışmalar neticesinde hayata geçirilmektedir.

Tüpraş ArGe Merkezi Teknoloji yol haritasında:

• Sistem, ünite ve rafineri bazında, tüm proseslerin matematik olarak modellenmesi, simüle edilmesi ile mevcut ünitelerin en verimli şekilde çalıştırılması,
• Ünitelerde yapılacak tasarım değişikliklerinde, gerekli tasarımın kendi imkânlarımız ile yapılmasını sağlayacak yeteneğin oluşturulması,
• Özgün mühendislik kapasitesini artırıcı projelerin hayata geçirilmesi,
• Mevcut ünitelerin enerji verimliliğini arttırıcı, CO2, NOx, SOx gibi emisyonların salınımını azaltacak proses ve yöntemlerin geliştirilmesi,
• Rafinasyon aşamasında kullanılan, rafinasyon sonrası elde edilen ürünleri geliştirecek yeteneğe sahip olunması,
• Biyoyakıt, green dizel, GTL, CTL vb. alternatif ürünlerin izlenmesi ve etki analizlerinin yapılabilmesi,

Stratejik ürün geliştirme faaliyetlerinin kendi mühendislik yeteneğiyle yapılması amaçlanmıştır.

Şirketinizin Ar-Ge operasyonlarının satış ve ihracat rakamlarına etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Tüpraş, ArGe projelerini oluştururken gerek proje oluşturma ölçütleri, gerekse şirket içi ve dışındaki paydaşların ihtiyaç ve önerilerine uyum göstermektedir. Kısa süreli gereklilikler dışında, uzun vadeli olarak geliştirilen Tüpraş Teknoloji Yol Haritasında da paydaşlarımızın uzun vadeli talepleri ve ihtiyaçları ön planda tutularak çalışmalar bu başlıklar altında oluşturulmaktadır. Ürün geliştirme çalışmaları, temel ihtiyaçlar ve talepler göz önünde bulundurularak sürdürülmektedir.

Proses geliştirme çalışmalarında, TEYDEB projelerinin sonlanması ile ilk ticari ürünler piyasaya çıkmıştır. Tüpraş ArGe Merkezi bünyesinde tamamlanan Tübitak TEYDEB projelerinden, 3 Milyon TL bütçeye sahip “Eşanjörlerin Kirlilik Takibi, Modellenmesi, Simülasyonu ve Optimal Bakım Planlaması ile Rafineri Enerji Kayıplarının Azaltılması” konulu proje kapsamında gelişmiş rafinerilerde kullanılan, enerji kayıplarına neden olan eşanjör kirlilik seviyesini, periyodik olarak izleyecek sistemi kendi imkânlarıyla geliştirmiştir.

Projede, rafineri eşanjörlerinde gerçekleşen kirliliğin nedenleri tespit edilerek, kirlenmenin takip edilmesi ve optimal bakım zamanlamasının yapılarak kayıpların en aza indirilmesi hedefi başarıyla gerçekleştirilmiştir. Proje ile eşanjörlerde verimi en çok etkileyen faktör olan kirliliğin hesaplanması ve takibinde kullanılan lisanslı simülasyon yazılımlarından gerçeğe daha yakın sonuçlar veren bir simülasyon programı hayata geçirilmiştir. Bu sayede, kullanılan şarjın özelliklerine, operasyonel koşullara ve ünite kısıtlarına göre, enerji tüketimini minimumda tutacak şekilde eşanjörlerin bakım zamanları öngörülebilmekte ve kayıplar azaltılabilmektedir. Yazılımın sahibi olunması nedeniyle, optimizasyon-kontrol modellerini kendi rafineri prosesine uygun, özgün olarak geliştirip güncellemektedir. Proje sonunda elde edilen teknik bilgi ve uygulamalar, Tüpraş'ın tüm rafinerilerine yaygınlaştırılmaktadır. Söz konusu proje kapsamında gerçekleştirilen ulusal ve uluslararası patent başvurularının yanı sıra ortaya çıkan bu ticari ürün “HExMon” adı ile birlikte Tüpraş’ın geliştirdiği ilk ticari ürün markası olmuştur.

Şirketinizin 2015 yılı için Ar-Ge bütçesi ve çalışmaları ile ilgili bilgi verir misiniz?

Tüpraş ArGe Merkezi, bugün 12.950 m2’lik bir alan içerisindeki üç ayrı binadan oluşan ArGe Merkezi Kampüsünde faaliyetine devam etmektedir.

Şu anda yürütülmekte olan ve önümüzdeki yıllarda teknoloji yol haritası doğrultusunda faaliyete geçmesi planlanan projeler temel alınarak gerekli laboratuvar yatırımı tamamlanmıştır. Tüpraş ArGe tasarımı, Pilot Ölçek Modifiye Bitüm Hazırlama Reaktörü ve Karıştırıcısı Tesisi çalışmaya başlamış olup, burada küçük ölçekte geliştirilen asfalt reçetelerinin büyük ölçekte üretimi yapılabilmekte, saha uygulamalarının gerçekleştirilmesi ve ürünün depolama süreçlerinin çalışılabilmesi sağlanabilmektedir.
Kurulacak diğer pilot tesis, Katalizör Geliştirme Ünitesidir. Yatırım süreci devam eden bu tesiste farklı tip katalizörlerin ticari ölçekte testlerinin yapılması sağlanacaktır. Bu kurulum sayesinde ticari ölçekte iyileşme sağlayabilmek için değişken şarj ve operasyon koşullarına uyumlu olarak dönüşüm, ürün seçiciliği ve malzeme özellikleri bakımından en verimli katalizörlerin seçimi ve gerekli olduğu durumlarda Tüpraş proses teknolojilerine en uygun katalizörlerin operasyon parametreleri konusunda geri bildirim yapılabilecektir.

Cihazların alımı ve laboratuvarın faaliyete geçmesiyle birlikte Tüpraş ArGe Laboratuvarları yakıt performansı, asfalt ürünleri, baz yağ ve madeni yağ, biyoyakıt ve katalizör araştırılması alanlarında ülkemizde en kapsamlı ve en yeni teknolojiye sahip laboratuvar olma yolunda çok büyük bir adımı gerçekleştirmiştir. Bu laboratuvarlarda yapılan çalışmaların ülkemizde ve dünyada kabul görmesi ve referans alınabilmesi için kurulan laboratuvarın uluslararası kabul görmüş bir akreditasyon kuruluşunca denetlenmesi ve akredite edilmesi çalışmaları 2014 yılı sonuna kadar tamamlanacaktır.

Türkiye'deki Ar-Ge kültürünü ve kamunun Ar-Ge teşviklerinin mevcut durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

2000’li yıllarla beraber dünyada ve ülkemizde ArGe, teknoloji geliştirme ve inovasyon alanlarındaki işleyişte ciddi gelişmler kaydedilmiştir. Bu gelişim sistemin tüm paydaşlarında kendini kuvvetli olarak göstermektedir.

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun verdiği hedefe göre, Türkiye’de 2023 yılında milli gelirin 2 Trilyon Amerikan Doları olması hedeflenirken, Ar-Ge harcamalarının 60 Milyar Amerikan Doları ve milli gelire oranının %3’e çıkarılması amaçlanmaktadır. Hedefi gerçekleştirmek için yapılması gereken, yüksek teknolojili ve katma değerli ürün ya da bilgi ihraç etmektir. Bu konuda çok önemli düzenlemeler yapılmış olup, ülkemizde ArGe ve yeniliğe ayrılan kaynaklarda kayda değer artış sağlanmasına rağmen yapılan çalışmaların yüksek teknolojili ticari ürüne dönüşme oranı hala çok düşüktür. Son dönemlerde iş hayatının ana odaklarından birine dönüşen inovasyon faaliyetleri de devletin bu dönüşme oranını artırmak için kullandığı en önemli yapılanmalardan biri olmuştur.