“İnovasyonun yolu dönüştürücü liderlikten geçiyor”

Dr. Öğretim Üyesi Semra Tetik, Öğretim Görevlisi Dr. Bilgehan Emekler ve Nihal Emeklier, Türk şirketlerinin inovasyon kültürünü incelemek için Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyet gösteren şirketleri incelediler ve 130 yöneticiden bilgi derlediler…

Manisa’dan sağlanan veriler, dönüştürücü liderliğin inovasyon düzeyi ve kültürü üzerinde olumlu ve anlamlı etkisi olduğunu gösteriyor. Dr. Öğretim Üyesi Semra Tetik, araştırmanın sonuçlarını anlattı…

“İçinde bulunduğumuz çağın kültürü inovasyon kültürüdür. Hızla değişen ve gelişen dünyada işletmelerin rekabette üstünlük sağlayabilmelerinin en etkili yolu inovasyondur. İnovasyon ürünlerde ve tüm süreçlerde yenilik olarak ifade edilebilir. İnovasyon farklı olmaktır. İnovasyon dünyayı, olayları, durumları farklı görmeyi gerektirir. Fırsatları fark etmek ve tehditleri fırsata dönüştürmek farklı görmekle sağlanabilir. Bu bağlamda inovasyon açısından esas üzerinde durulması gereken konu, kurumda bütün çalışanların inovasyon yapmasını destekleyecek bir kültür oluşturmaktır.” Dr. Öğretim Üyesi Semra Tetik, Öğretim Görevlisi Dr. Bilgehan Emekler ve Nihal Emeklier, “Dönüştürücü liderliğin inovasyon ve inovasyon kültürüne etkisi: Büyük ölçekli işletmelere yönelik bir saha araştırması” başlıklı makalelerinde böyle diyorlar.

İnovasyon ülkeler için neden önemli? Literatürdeki bulgulardan hareketle bu konu hakkında ne gibi genel değerlendirmelerde bulunabilirsiniz?

Günümüz dünyasında rekabette üstünlük sürdürülebilir kalkınmayla sağlanabilir. Ülkenin kalkınma düzeyini belirleyen temel unsur teknolojik üstünlüğüdür. Dolayısıyla ekonomik büyümenin itici gücü bilgi ve teknolojidir. Bu noktada kalkınmanın anahtarı, inovasyon olarak karşımıza çıkmaktadır. Ar-Ge ve yenileşmenin odak unsuru olan inovasyon genellikle müşteri ihtiyaçlarının ve isteklerinin değişmesi ve yeni ihtiyaçların ve isteklerin ortaya çıkması sonucu oluşur. Bu yenilik ihtiyacı ve isteği yeni ürün ve üretim şekli, hammadde tedariği, lojistik ve işletme fonksiyonlarıyla olabilir. İnovasyon sadece işletmelerin geleceği için değil ülkelerin geleceği için de önem taşımaktadır.

Ülkeler açısından inovasyonun önemi; ülkenin sosyal refahı, sürdürülebilir kalkınması ve ekonomik büyümesi, istihdam artışı, yaşam kalitesinin artması ve ulusal rekabet üstünlüğü elde etmesinde en önemli faktörlerden biri olmasından kaynaklanmaktadır. İşletmeler açısından inovasyonun önemi ise; yeni bir pazarın oluşturulması, yeni bir mal ya da hizmetin üretilmesi, yeni bir üretim yönteminin geliştirilmesi, bu sebeple daha düşük maliyette, daha yüksek kalitede, daha kısa zamanda daha çok miktarda mal ve hizmet üretmede önemli bir araç olmasıdır. Ülke ekonomisinin gücünün işletmelere dayandığı göz önüne alınırsa işletmelerin inovasyonu destekleyen bir kültüre sahip olmasının gerekliliği anlaşılır.

İnovasyon kültürünün gelişimi açısından dönüştürücü liderliğin önemi nedir?

Küresel rekabetin artmasıyla birlikte, tüketicilerin daha fazla yenilik talep etmesi, ürün yaşam sürelerinin kısalması, rakiplerin yenilikleri hızla takip eder hale gelmesi işletmeleri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Bunun yanı sıra sürekli gelişen iletişim teknolojileri sayesinde e-ticaretin giderek yaygınlaşması, yeni iş modellerinin ortaya çıkması işletmelerin varlığını sürdürmesi ve rekabette üstünlük sağlaması için inovasyona odaklanmasını gerektirmektedir. Küreselleşmenin yol açtığı bu gelişmeler işletmelerin yönetim anlayışını da değiştirmiş ve dönüştürücü liderlik tarzı öne çıkmıştır. Dönüştürücü liderler, değişime uyum sağlamanın ötesinde proaktif bir yaklaşımla değişimi ve dönüşümü başlatan kişilerdir. İşletmelerde inovasyon kültürü oluşturarak inovasyon uygulamalarını sürekli hale getirebilecek en etkili liderlik tarzı dönüştürücü liderliktir.

Dönüştürücü lider, izleyenlerini cesaretlendirir ve mevcut yapıya, değişim karşıtı anlayışa karşı koymaya şartlandırır. İzleyenlerin problemlerinin çözümünde yeni yöntemler bulmaya iter ve onları motive ederek işe yöneltir. Onlara negatif düşünceleri reddetmeyi öğretir. Dönüştürücü liderler, yeni fikirlerin uygulanması için izleyenlerine izin verir. Bilgiyi paylaşır ve hem de etkin bir şekilde paylaşır. Özgür bir düşünce platformu hazırlayarak izleyenlerini düşünmeye teşvik eder. Günümüzde işletmelerin değişim ve dönüşümü gerçekleştirmede önemli rol oynayan yöneticilerin, dönüştürücü liderlik anlayışını benimsediği görülmektedir. Dönüştürücü liderlik, işletmeleri, değişim ve inovasyonu gerçekleştirerek, üstün performansa ulaştıran ve var olan sistemlerin dışına çıkılmasını gerekli kılan yönetim anlayışı olarak ifade edilmektedir. İnovasyon sürecinin tetikleyicisi, sürükleyicisi ve tamamlayıcısı dönüştürücü liderdir. Dönüştürücü lider, inovasyon için farkındalık oluşturan, izleyenleri ortak hedefe kanalize eden, karar verme sürecine herkesin katkısını sağlayan, gerekli kaynakları ayıran ve inovasyonu teşvik eden kültürü oluşturan kişidir.

Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde yaptığınız araştırmanın genel çerçevesi hakkında bilgi verebilir misiniz?

İşletmelerin değişim ortamında başarılı olmaları ve rekabette öncü olmaları için inovasyona odaklanmaları gerekir. Artık önemli olan inovasyonda öncü olmaktır. Dolayısıyla dinamik bir inovasyon için bunu destekleyecek inovasyon kültürü sağlanmalıdır. Bunu da etkili bir şekilde dönüştürücü liderler sağlayabilir. Bu kapsamda projenin amacı, Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyette bulunan Türkiye’nin ilk 500 büyük sanayi kuruluşu arasında yer alan (2017 verilerine göre 17 işletme) büyük ölçekli işletmelerde yönetim kademelerinde bulunanların dönüştürücü liderlik düzeyini ve işletmelerin inovasyon ve inovasyon kültürü düzeyini belirleyerek, dönüştürücü liderliğin inovasyon ve inovasyon kültürüne etkisini ortaya koymaktır.

Araştırmanın evrenini Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyet gösteren Türkiye’nin ilk 500 büyük sanayi kuruluşları arasında yer alan 17 firmanın yöneticileri oluşturmaktadır. Örneklemi ise anketleri yanıtlamayı kabul eden 13 firmanın yöneticileri oluşturmaktadır. Anket çalışması sonucunda değerlendirilebilir 130 anket elde edilmiştir. İnovasyon etkinliği için Calantone vd. (2002)’nin ölçeği, inovasyon kültürü için Arthur D. Little tarafından geliştirilen “Innovation Management Healt Check” isimli ölçek ve dönüştürücü liderlik için Podsakoff vd.(1996)’nin geliştirdiği “Dönüştürücü Liderlik” ölçeği kullanılmıştır.

Araştırmada hangi bulgulara ulaştınız?

Bu proje çalışması, dönüştürücü liderlik davranışlarının inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerindeki etkilerini araştırmak amacıyla yapılmıştır. Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyet gösteren Türkiye’nin ilk 500 büyük sanayi kuruluşu arasında yer alan işletmelerde çalışan 130 yöneticiden (üst, orta, alt) alınan verilerle gerçekleştirilen bu çalışmada önemli bulgulara ulaşılmıştır. Ulaşılan bulgular aşağıda değerlendirilmiştir.
Demografik verilere göre araştırmaya katılan yöneticilerin büyük bir çoğunluğunu erkek yöneticilerden oluşmaktadır. Yaş değişkeni bakımından katılımcıların yarısının 31-40 yaş aralığında olduğu görülmektedir. Eğitim durumlarına göre katılımcıların büyük bir çoğunluğu lisans mezunudur. Yöneticilerin işletmede çalışma süreleri bakımından 6-10 yıl arası aralığında bulunanların çoğunlukta olduğu, işletmedeki pozisyonları bakımından çoğunluğunun orta düzey yönetici olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan işletmelerin neredeyse tamamı uluslararası alanda faaliyet göstermektedir. İşletmelerin faaliyet yılına göre bakıldığında biri hariç diğerleri 16 yıldan fazla süredir faaliyetlerini sürdürdüğü, işletmelerin bütçeleri içindeki ar-ge payına bakıldığında büyük çoğunluğunun %1-3 arasında olduğu, işletmelerin faaliyet koluna göre bakıldığında çoğunluğunun otomotiv ve beyaz eşya sektöründe olduğu görülmektedir.

İşletme yöneticilerinin dönüştürücü liderlik özelliklerini hangi düzeyde taşıdıklarını belirlemek ve işletmelerin inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü düzeylerini belirlemek için betimleyici istatistik analizi yapılmıştır. Ortalamalar bazında bakıldığında, araştırma kapsamındaki işletme yöneticilerinin algısına göre bireysel ilgi (x=4,34) boyutundan sonra en çok grup amaçlarının kabulünü sağlama (x=4,29) ve entelektüel teşvik (x=4,20) boyutuna ilişkin özellikleri taşıdıkları görülmektedir. Bunu da vizyon ilham rol modeli (x =4,10) ve yüksek başarı beklentisi (x= 3,71) boyutu izlenmektedir. İşletmelerin inovasyon düzeyi (x=3,94) ve inovasyon kültürü (3,97) ortalamalarının yüksek düzeyde olduğu görülmektedir.

Araştırma kapsamında uygulanan anketin verilerine dayanarak yapılan korelasyon ve regresyon analizleri sonucunda, araştırmaya ilişkin elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi ifade edilebilir.

Dönüştürücü liderlik ve alt boyutları (vizyon ilham rol modeli olma, grup amaçlarının kabulünü sağlama, entelektüel teşvik, bireysel ilgi, yüksek başarı beklentisi) ile inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü arasında pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Bu kapsamda yöneticilerin dönüştürücü liderlik davranışları arttıkça işletmelerin inovasyon düzeyinin ve inovasyon kültürünün artacağı ifade edilebilir.
İnovasyon kültürünün oluşturulması ve yaygınlaştırılması vizyon ilham sağlama ve rol modeli olma, entelektüel teşvikte bulunma, grup amaçlarının kabulünü sağlama, izleyenlerine bireysel ilgi gösterme ve yüksek başarı beklentisi aşılama gibi karakteristik özelliklere sahip olan dönüştürücü liderlik anlayışını gerektirmektedir.

Bu anlamda proje çalışmasında dönüştürücü liderliğin inovasyon ve inovasyon kültürü üzerindeki etkisini incelemek için oluşturulan temel hipotez, dönüştürücü liderliğin işletmenin inovasyon gücünü ve inovasyon kültürünü pozitif yönde etkilediği yönündedir. Yapılan testlerde hipotez kanıtlanmış ve istatistiksel analizler dönüştürücü liderliğin inovasyon ve inovasyon kültürü üzerinde olumlu etkiye sahip olduğunu göstermiştir.
Araştırmanın ilerleyen aşamalarında dönüştürücü liderlik alt boyutlarının inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerine etkisi incelenmiştir. Dönüştürücü liderlik alt boyutları; vizyon ilham sağlama ve rol modeli olma, entelektüel teşvikte bulunma, grup amaçlarının kabulünü sağlama, izleyenlerine bireysel ilgi gösterme ve yüksek başarı beklentisidir. Dönüştürücü liderlik alt boyutları arasında inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerinde en önemli etkiye vizyon ilham sağlama ve rol modeli olma alt boyutunun olduğu tespit edilmiştir. Bunu da bireyse ilgi ve grup amaçlarının kabulünü sağlama alt boyutları izlemektedir. Bununla birlikte diğer alt boyutlar olan entelektüel teşvikte bulunma ve yüksek başarı beklentisinin inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerinde anlamlı bir etkisi tespit edilememiştir.

Dönüştürücü liderlerin vizyon ilham ve rol modeli olma boyutundaki özellikleri amaçlara yönelik izleyenleri uyandırma, motivasyonunu arttırma, davranışlarıyla yol gösterme ve hem bireysel hem de örgütsel düzeyde vizyonu zenginleştirdiğini ortaya çıkarmaktadır. Diğer bir ifadeyle yöneticilerin sahip oldukları vizyonu, inovasyon kültürü oluşturmak suretiyle yüksek düzeyde motivasyon sağlayarak izleyenlerine benimsettiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca bireysel ilgi boyutunun da inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerindeki olumlu etkisi dönüştürücü liderlerin bireysel ilgi gösterme davranışları sergileyerek izleyenlerinin başarılı olması ve gelişimleri açısından her bir izleyeninin gereksinimlerini karşılaması, onları yakından tanıması, cesaretlendirmesi ve böylece onların başarılı bir şekilde potansiyellerini geliştirmelerini sağlamaları ile yakından ilgisi olduğunu göstermektedir.

Grup amaçlarının kabulünü sağlama boyutunun inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerinde olumlu yönde etkisi olması dönüştürücü liderlerin izleyenlerinde takım ruhunu oluşturması, inovasyon çalışmalarına yönelik takımlar oluşturması ve bu doğrultuda çalışmalarını cesaretlendirmesi ile ilgili olduğu düşünülebilir.

Dönüştürücü liderler, izleyenlerin yaratıcılığını teşvik ederek, onların yeniliği ve değişimi gerçekleştirmelerini teşvik ederler. Eğer bir örgüt güçlü bir inovasyon kültürüne sahipse, örgütün yeni fikirleri deneme, risk alma ve inovasyonu teşvik etme olasılığı yüksektir. Özellikle dönüştürücü liderlerin izleyenlerine entelektüel teşvik ve esinsel motivasyon sağlamaları inovasyon açısından önemlidir. Bu açıdan entelektüel teşvik boyutunun inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerinde etkisinin olmaması şaşırtıcı olarak görülebilir.

Dönüştürücü lider, izleyenlerine yüksek beklentiler aşılayarak önemli amaçları açık bir şekilde ve basit yollarla açıklar. Yüksek başarı beklentisi boyutunun inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürü üzerinde etkisinin olmaması yöneticilerin izleyenlerinden beklentilerin ötesinde yüksek performans beklememesinden ya da izleyenlerin kalite mükemmellik ve yüksek performans beklentilerini karşılayacak davranışlarında eksiklik olmasından kaynaklanmış olabilir. İşletmelerde inovasyon düzeyi ve inovasyon kültürüne pozitif yönde en büyük etkiyi vizyon ilham ve rol modeli olma alt boyutunun yaptığı tespit edilmiştir.

Bu proje araştırması sonucunda dönüştürücü liderliğin inovasyon ve invasyon kültürü üzerindeki pozitif ve anlamlı etkisi işletmeler açısından önemli bir noktayı öne çıkarmaktadır. İşletmeler dönüştürücü liderlik özelliklerine sahip yöneticiler tarafından yönetilirse inovasyonu destekleyen bir örgüt kültürü oluşturulabilir ve rekabette üstünlük sağlayacak inovasyon gücünü artırabilirler.

Bulgulardan hareketle sanayi şirketlerinde inovasyon kültürü ve Ar-Ge’nin geliştirilmesi için neler yapılması, hangi önlemlerin alınması gerektiğini söyleyebilirsiniz?

-Günümüzde inovasyon konusu tüm dünyada işletmelerin gündeminde olan en önemli konulardan birisidir. İşletmeler rekabette üstünlük sağlamak amacıyla tüm sektörlerde araştırma geliştirme (Ar-Ge) ve inovasyona daha fazla yatırım yapmaktadır. Dolayısıyla ülkemizdeki işletmeler rekabet güçlerini korumak için Ar-Ge faaliyetlerine daha fazla kaynak ayırabilirler.
-İşletmelerde inovasyonu teşvik edecek bir ortam oluşturularak, işgörenlere yönelik yaratıcılık ve yenilik konusunda eğitim programları düzenlenebilir.
-İnovasyonu gerçekleştirebilmek için işlemede inovasyonu destekleyen bir örgüt iklimi oluşturulmalı ve bu iklimin başat özellikleri örgüt kültürü haline getirilmelidir. İşletmenin daha inovatif bir hale getirilebilmesi için örgütün yapısında ve süreçlerinde inovasyon kültürüne uygun düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.

-İşletmelerde inovasyonu teşvik edecek bir ortam oluşturularak, işgörenlere yönelik yaratıcılık ve yenilik konusunda eğitim programları düzenlenebilir.
-İnovasyonu gerçekleştirebilmek için işlemede inovasyonu destekleyen bir örgüt iklimi oluşturulmalı ve bu iklimin başat özellikleri örgüt kültürü haline getirilmelidir. İşletmenin daha inovatif bir hale getirilebilmesi için örgütün yapısında ve süreçlerinde inovasyon kültürüne uygun düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.

Bu açıdan şirket yöneticileri ve hissedarlarına neler önerirsiniz?

-Her alanda baş döndürücü bir hızla yaşanan değişim ve dönüşüm karşısında geleneksel liderlik yaklaşımı ve yönetim anlayışı yeterli olamamakta ve çağdaş bir yönetim anlayışı olan dönüştürücü liderlik tarzı öne çıkmaktadır. İşletme yöneticileri, dönüştürücü liderlik davranışlarını sergiledikleri ölçüde başarılı olmaktadır. Dolayısıyla işletmelerde inovasyon faaliyetleri dönüştürücü liderlik yaklaşımıyla desteklenebilir.

-Proje araştırmasının konusu olan dönüştürücü liderlik, günümüzün yoğun rekabet koşullarında, dönüştürürcü liderlere sahip olan işletmeler açısından, hem demokratik yapısıyla hem de kapsamında bulunan özellikleriyle küresel boyutta rekabet avantajı sağlayan inovasyon kültürünün oluşturulmasında etkili bir liderlik tarzı olarak öne çıkmıştır. Dönüştürücü liderlik, dünyanın yepyeni bir boyuta dönüştüğü günümüzde, özellikle gereksinim duyulan bir liderlik anlayışıdır. Bu konular yöneticilerin ilgilendikleri önemli konular arasındadır. Bu bağlamda yöneticilere katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

-Günümüzde işletmeler sürekli ve hızlı değişim koşullarında ayakta kalabilmek ve rekabette üstünlük açısından fark yaratmak ve inovasyon ortaya koymak zorundadır.

-İnovasyon kültürünün var olduğu bir ortamda bulunması gereken önemli bir unsur, güvendir. Bu güven ortamının oluşmasının ön koşulu ise, yönetim ve çalışanlar arasında açık bir iletişimin olmasıdır. Çalışanların karar verme sürecine katılması ve işletmeyle ilgili gelişmeler hakkında zamanında bilgilendirilmesi güven ve bağlılığı artırır. Bu da inovasyon kültürünün oluşturulmasını kolaylaştırır

Genel olarak Türkiye’de Ar-Ge ve inovasyon kültürünün gelişmesi, bu alanda yatırımların artması için neler yapılması gerekiyor? Bu konuda devlete ve özel sektöre düşen görevler nelerdir?

-Bir ülkenin gelişmiş ülkeler arasına girebilmesi ve bu alanda yükselebilmesi dönüştürücü liderlik ve inovasyon kültürüyle doğru orantılıdır. Bu bakımdan da devlete, işletmelere ve üniversitelere sorumluluk düşmektedir. Üniversiteler inovatif bilgiyi üretmeli, bu bilgiyi işletmeler hayata geçirmeli ve devlet de bu konuda destek ve teşvikleri her alanda yaygınlaştırmalıdır.

-İnovasyon kültürünün gelişmesi ülkede bilimsel altyapının gelişmiş olmasına, bilgili, yetenekli Ar-Ge elemanlarına ve Ar-Ge laboratuarlarının varlığına bağlıdır. Devletin buna yönelik yatırımları gerekmektedir.
-İnovasyon işletmeler için yaşamını sürekli kılma ve sağlıklı büyümenin ön koşuludur. Sağlıklı bir uygulama için dönüştürücü liderlerin işletmelerin özelliğine, yapısına ve amaçlarına uygun güçlü bir inovasyon kültürü oluşturmaları ve yaygınlaştırmaları gerekmektedir.

-Ülkemizde işletmelerin, devletin ve üniversitelerin bütünleşik olarak inovasyon kültürünün oluşturulması ve yaygınlaştırılmasını ortak bir vizyon olarak benimseyip bu yolda işbirliği yarak, ülke ekonomisine katkı sağlayarak kalkınma gerçekleştirilmelidir.