Geri dönüşüme yatırım çok kazandırıyor
Elektronik atıklardan, demir çelik hurdalarından, kağıt ve ambalaj atıklarından ya da plastikten 'ayrıştırmak, yakmak veya parçalamak' suretiyle yeniden hammadde sağlamak veya bu atıklardan bir buhar türbini ile vasıtasıyla enerji elde etmek şeklinde iki farklı kola ayırabileceğimiz geri dönüşüm sektörü, bugün Akçansa'dan İçtaş'a, Ortadoğu Enerji'den Petrol Ofisi eski CEO'su Jan Nahum'un sahibi olduğu Hexagon'a kadar pek çok devin yatırımlarının yanı sıra yerel yönetimlerin desteğiyle 5 milyar euroluk yatırım büyüklüğüne ulaştı. Elektrik üretimi 70 bin megawatt kurulu gücünde olan Türkiye'de artan şehirleşme ve sanayileşme sonunda tasarrufla daha ucuz enerjiye kavuşmanın önemli hale gelmesi ise geri dönüşümün en çok 'atıktan enerji üretilmesi' segmentinin yıldızını parlattı.
Hükümetin geçen yıl sonunda 2017'yi kapsayan Ulusal Geri Dönüşüm Eylem Planı'yla konuyu bir devlet stratejisi olarak ele alması, yakın gelecekte yatırım beklentisini 10 milyar euroya taşırken, bugün iki ilâ beş yıl arasında yatırımın geri dönebildiği; yatırımcıların izleyen 10 yılda parasını üçe hatta dörde katlayabildiği, kazandıran bir piyasa oluştu. Üstelik 10 yıl boyunca devletin alım garantisini alan yatırımcılar, proje kendini rahat ödeyebildiği için bankalardan daha kolay kredi almaya başladı. Yatırım tutarı teknolojinin türüne göre değişmekle birlikte sadece atıktan enerji üretimine önümüzdeki 10 yıl içinde her yıl ortalama 200-300 milyon dolar yeni yatırım akması uzmanların beklediği diğer bir gelişme...
Almanlar Siemens'e Türkiye'yi soruyor
Tekstil, demir-çelik, çimento ve gıda sektörleri gibi en çok enerjiye ihtiyaç duyan sektörlerde çıkan atıklardan geri dönüşümle enerji elde edilmesi, hem firmalara hem de ekonomiye kazandırıyor. Almanya'dan ABD'ye, Belçika'dan Ortadoğu'ya kadar yabancı firmalar Türkiye'de 'geri dönüşüm pazarından' pay almak için yerli şirketlerle işbirliği fırsatlarını görüşüyor. Atık geri dönüşümüyle ilgili yatırımlar yapmaya hazırlanan Siemens'in Almanya'daki genel merkezine Alman yatırımcılar “Türkiye'de geri dönüşüm ve atıktan enerji üretimi konusunda nasıl işbirliği yapabiliriz” diye soruyor. Avrupa'da doymuş olan sektör için Türkiye bu alanda bakir bir pazar...
Toplama ayağında alınacak yol var
Türkiye'de bugün yılda 25 milyon ton evsel atık, 1.2 milyon ton endüstriyel atık ve 100 bin ton tıbbi atığın çıktığı hesaplanıyor. Yalnızca cep telefonu atığı yılda yaklaşık bin ton. Geri Dönüşümcüler Konfederasyonu Başkanı Mükerrem Levent, atığı toplama ve ayrıştırma segmentinde bakir bir pazar olduğunu, özellikle işin toplama ayağının henüz kurumsallaşmamasından kaynaklı sıkıntılar yaşandığını vurguluyor. Belediyelerin, kağıt toplayıcıların ve merdivenaltı taşeronların işin içinde olduğunu kaydeden Levent, “Elektronik atık, demir-çelik, kağıt-atık ambalaj, plastik atık veya evsel atıkların toplanıp ayrıştırılıp yok edilmesi yatırımları, bu nedenle çok meşakkatli, pek çok lisans ve belge gerektirmekle beraber atığa ulaşımda kurumsal bir yapı yok” diyor. 81 ilde her şehrin çöpünün biriktiği atık alanları bulunduğunu ifade eden Levent, şöyle devam ediyor: “Eğer buralarda geri dönüşüm tesisleri kurulursa 'yerinde dönüşüm' sağlanabilir. Buradaki potansiyelin büyük olması ve bakirliği yabancıların buraya da ilgisini çekiyor. Normal şartlarda belediyelerin standart bir fiyattan atıklarını sattığı bir piyasanın oluşması gerekli. Ancak belediye ihale yöntemini kullanıyor, atıkları ise taşeronlara satıyor. Taşeronların aralarında ise merdivenaltı dediğimiz firmalar var, kağıt toplayıcıları topladıkları kağıdı bu taşeronlara veriyor ancak bir düzen yok. Burada çözüm, belediyelerin direkt atığı firmalara satması veya 81 ilde yerinde özel sektörün gücüyle atık dönüşüm tesislerinin kurulması.”
1- Akçansa'dan beş yılda 310 bin ton kömür tasarrufu
Türkiye’nin çimento, hazır beton ve agrega üreticilerinden Akçansa, Türkiye’de alternatif yakıt kullanımına yönelen ilk çimento şirketi olmasının yanı sıra sektörün atık konusunda ilk lisanslarını alan şirketi... Geri dönüştürülemeyen atıkların çimento fabrikalarında 'ek yakıt' olarak kullanılmasının çevreci bir alternatif olduğunu belirten Akçansa Genel Müdürü Mehmet Hacıkamiloğlu, yanma sonucu oluşan külün bertaraf tesislerinde atık oluştururken çimento fabrikalarında hammadde olarak kullanılarak ekonomiye döndürülmekte olduğunu belirtti. Çimentonun üretim maliyetinin yüzde 65’inin enerjiden kaynaklanmasının kesintisiz ve ucuz enerji tedariki arayışına yönelttiğini ifade eden Hacıkamiloğlu, "Özellikle atıktan türetilmiş yakıta çok odaklandık. Önümüzdeki dönemdeki hedefimiz, arıtma çamurları ve özellikle de evsel atıkların üzerinde durmak" dedi. Büyükçekmece Fabrikası’nda 2012 yılında yüzde 14.61 seviyesinde olan alternatif yakıt kullanım oranının 2013 yılında yüzde 14.75’e ulaştığını belirten Hacıkamiloğlu şöyle devam etti: "Son beş yılda, 340 bin ton atığın alternatif yakıt olarak değerlendirilmesiyle 310 bin ton yerli kömür tasarrufu gerçekleştirdik. Belediye atıklarının bertaraf edilmesinde de çözüm ortağıyız. Tüm fabrikalarımızda 2008’de yüzde 2.84 seviyesinde olan alternatif yakıt kullanım oranını 2020’de yüzde 29’a çıkarmayı hedefliyoruz. Çanakkale fabrikasında 11 milyon TL’lik yatırımla faaliyete geçen alternatif yakıt tesisimiz, Türkiye’nin lastik parçalayarak yakabilen ilk ve en yüksek kapasiteli tek tesisi.”
2- Afrikalılar Ortadoğu Enerji'nin peşinde
Ortadoğu Enerji Grup Başkanı, İstanbul Sanayi Odası Yönetim Kurulu Üyesi M. Ata Ceylan, 2009 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bir iştiraki olan İSTAÇ A.Ş. tarafından işletilen 'Avrupa Yakası Kemerburgaz-Odayeri Katı Atık Düzenli Depolama Sahası'nda 33 bin 807 MW kapasiteye sahip santrallerinin İstanbul’da Avrupa’nın en büyük, dünyada ise ilk 10 sırada yer aldığını kaydetti. Genel olarak Ortadoğu ve Afrika ülkelerinden çöp gazından elektrik üretimi konusunda işbirliği teklifleri geldiğini kaydeden Ceylan, “Bu tarz işbirliği taleplerini halen değerlendirebiliyoruz” diyor.
Şile-Kömürcüoda Sahası'nda Çöp Gazından Elektrik Enerjisi Üretimi santrali, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin iştiraki olan İZAYDAŞ Kurumu tarafından işletilen Solaklar-Kocaeli Katı Atık Düzenli Depolama Sahası'nda Çöp Gazından Elektrik Enerjisi Üretimi santralini faaliyete geçirdiklerini belirten Ceylan, “Toplamda kurulu gücümüz yaklaşık 54 MW’a ulaştı. Yine İzmit’te İZAYDAŞ kurumu tarafından işletilen 'Dilovası Düzenli Depolama Sahası'nda 1 MW’lık bir tesis kurulumu yaptık, santralin 2015’in son çeyreğinde elektrik üretimine başlamasını planlıyoruz” dedi. Söz konusu tesislerde ürettikleri elektrikle toplam 178 binin üzerinde konuta enerji sağlama kapasitesine sahip olduklarını belirten Ceylan, üç projeyle yıllık yaklaşık 1.5 milyon ton karbondioksit emisyon azaltımına katkı sağladıklarını belirtti.
3- Çimsa'ya yabancıdan 'beraber tesis kuralım' teklifi
Geri dönüşüm yatırımları dört yılda 38 milyon doları bulan Çimsa, bu alanda yabancı yatırımcıların işbirliği teklifi getirdiği firmaların başında geliyor. Çimsa Genel Müdürü Nevra Özhatay, Almanya ve İngiltere gibi ülkelerden belediyelerin katı atıklarından atık depolama sahaları üzerinde kurulabilecek 'mekanik ve biyolojik işleme tesisleri'nde evsel atıktan türetilmiş yakıta dönüştürülmesi ve Çimsa'nın çimento fabrikalarında yakılması için beraber hareket etme noktasında iş modelleri sunduklarını kaydetti. Çimsa olarak bu tür tekliflere sıcak baktıklarını belirten Özhatay, "Hem Bakanlık hem de belediyeler ile birlikte sunulan iş modellerini değerlendirmek üzere çalışıyoruz. Ayrıca Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri’nden kaynaklanan arıtma çamurlarının belediye arıtma sahasında kurutulup, çimento fabrikalarımıza getirilip, kullanılması için Avrupa’nın çeşitli atık yönetim firmalarından da teklif ve iş modelleri seçenekleri alıyoruz" diye konuştu. Özhatay, Türkiye’de kalorifik değeri olan atıkların düzenli katı atık depolama sahalarına verilmesi konusunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile birlikte çalışıp çözüm ortağı olmak istediklerini sözlerine ekledi.
Çimsa'nın en büyük iki geri dönüşüm yatırımına değinen Özhatay şöyle devam etti: "Mersin fabrikamızda atık gazdan elektrik üretim tesisi ve Eskişehir fabrikamızda atık hazırlama ve ikinci döner fırın yakma ünitemiz var. Mersin fabrikamızda iki hatta yılda yaklaşık 50 milyon kwh elektrik üretiyoruz. Böylece bu iki hatta harcanan elektriğin yüzde 50'sini kendimiz üreterek tüketimde azalma sağladık. Eskişehir fabrikamızda ise fosil yakıt ikame oranımızı yüzde 40'a çıkarmayı hedefliyoruz."
4- İnci, Avusturyalı ortakla 'atıktan yakıt' işine giriyor
1600 metrekare üzerindeki tesisleri Manisa Muradiye'de kurulu olan Aten Atık Yönetimi şirketiyle son beş yıldır bu alanda faaliyet gösteren İnci Holding, büyük hedeflerle yola çıkanlardan... Holdingin yönetim kurulu başkanı Perihan İnci, halihazırdaki yatırımları hakkında şu bilgileri verdi: “2011 yılında tehlikeli atık ara depolama tesisimizi tamamlayıp bu alandaki lisansımızı ve çevre danışmanlık yeterlilik belgemizi aldık. 2013 yılında topladığımız atık miktarı yaklaşık beş katına çıktı. Geçen yıl ise pazar payımızı yüzde 20 artırarak yaklaşık 6 bin ton atık topladık. 2015 yılı hedefimiz 8 bin ton atık toplamak.”
İnci, atık yönetimi sektöründe Avrupa’nın en önemli firmalarından biri olan Avusturyalı Brantner firması ile tehlikeli atıkların yönetimi ve yenilikçi geri kazanım teknolojileriyle önemli projelere imza atacaklarını açıkladı. Yeni ortaklık ile kısa adı ATY olan ‘Atıktan Türetilmiş Yakıt’ alanında bir proje geliştirmeyi planladıklarını söyleyen İnci şöyle konuştu: “Bu projemizde ara depolama olarak topladığımız atıkları işleyerek çimento fabrikalarına petrol türevli yakıtlara alternatif olarak göndereceğiz. Bu projeyle 2016 yılında yıllık kapasitemizi 15 bin tona çıkartmayı ve bu alanda Ege Bölgesi'nde ciddi bir oyuncu olmayı planlıyoruz.”
5- Anel'in hedefi uluslararası güç haline gelmek
2007 yılında Doğa Entegre Geri Dönüşüm Endüstri A.Ş. unvanıyla 30 bin metrekare alan üzerinde Türkiye’nin ilk entegre geri dönüşüm tesisini kuran Anel Doğa, 2010 yılında Anel Grup bünyesine katılarak Anel Doğa Entegre Geri dönüşüm Endüstri ismini aldı. Anel Doğa olarak, 100 bin ton üzerindeki işleme kapasitesiyle 498 atık koduna sahip Çevre ve İzin Lisans Belgeleriyle hemen hemen tüm atıklara çözüm üretebildiklerini belirten Anel Doğa Genel Müdürü Sibel Özcan, entegre tesis olarak atık elektrikli elektronik eşya işleme, ömrünü tamamlamış araç işleme, ömrünü tamamlamış araç geçici depolama, hurda metal işleme, tehlikeli ve tehlikesiz atıkların geri kazanımı, tehlikeli atık ara depolama konularında faaliyet gösterdiklerini kaydetti.
Anel Doğa olarak stratejilerinin yeni yerli ve yabancı ortaklıklar ile çevre sektöründe önemli bir uluslararası güç haline gelmek olduğunu belirten Özcan, ömrünü tamamlamış araçlara talip olduklarını dile getirdi. Trafikte bulunan 14 milyon civarı aracın % 1’inin yani 140 bin adedinin her yıl hurda haline geldiğini, 2011 yılında yayınlanan ÖTA (Ömrünü Tamamlamış Araç) yönetmeliğine istinaden Anel Doğa olarak, Türkiye’nin 81 ilinde ÖTA teslim noktası kurduklarını anlatan Özcan, şöyle devam etti: “ÖTA toplama kapasitemiz ile 50 bin araca talip olduk. Tüm bu yatırımımıza ve pazar potansiyeline rağmen 2011 yılında sadece 400 araç toplanabilmiş. Öngörülen rakamlara ulaşılabilmesi için özellikle son kullanıcıya yönelik teşvik yasasının çıkmasının faydalı olacağını düşünüyoruz. Bu sayede de Türkiye’deki ÖTA adetleri gerçek değerini bulacaktır.”
6- Nahum'un atık tesisini kuran: Avusturyalı BDI
Avusturya merkezli BDI Bionergy, yatırımcılar için anahtar teslimi biyogaz ve biyodizel tesisleri inşa eden, tesis kurulumcusu uluslararası bir yapı olarak 2011 yılından bu yana Türkiye'de... Sektörde yatırım yapacak uluslararası firmalarla Türkiye arasında köprü görevini yürüten BDI Bionergy Türkiye Genel Müdürü Onur Taş, Almanya, Avusturya ve Fransa merkezli firmaların Türkiye’de bu sektördeki fırsatları araştırmak için kapılarını çaldığını kaydetti. İnan Kıraç, Jan Nahum ve Claude Nahum ortaklığında 2008 yılında kurulan Hexagon şirketinin ilk tesisini de BDI Bionergy Türkiye kurmuş. Türkiye'de 2011 yılında Hexagon Katı Atık şirketinin kurduğu, grup şirketi Biosun tarafından işletilen bu tesisin 1.4 megavat kurulu enerji kapasitesine sahip olduğunu belirten Taş, "Türkiye için yüksek verimlilikte biyogaz elde edilen örnek bir proje olan bu tesis, hem belediyelerden toplanan ev kaynaklı atıklar, hem tarım ve hayvancılık atıkları hem de endüstriyel organik atıkların aynı anda işlenebildiği ilk tesis...” dedi. Hexagon Katı Atık şirketinin bugün yönetim kadrosunda Jan Nahum, Claude Nahum ve Hakan Alkan bulunuyor.
Yeni biyogaz tesisi yatırımcısı beş şirketin daha müşterileri olarak sırada olduğunu belirten Taş, "Müşterilerimizin farklı kaynaklardan elde edecekleri organik atığı işleyecek biyogaz tesisleri kurma amacıyla fizibilite ve izin süreçleri devam ediyor. Bu kapsamda, farklı tip atıklar için önümüzdeki 1 yıl içinde en azından 1 ila 4 MW elektrik arasında kurulu güce sahip 5 biyogaz tesisin inşası için sözleşme imzalama aşamasındayız. Bu beş tesis hayata geçerse yaklaşık 35 milyon euro'luk yatırım sırada" diye konuştu.
7- İÇDAŞ yedi farklı Ar-Ge projesiyle geliyor
Çanakkale’nin Biga ilçesinde geri dönüşüme hizmet eden iki tesisi bulunan İÇDAŞ, ana faaliyeti olan çelik üretiminin tamamını demir çelik hurdalarını eriterek gerçekleştirmesiyle dikkat çekiyor. Türkiye'de alanındaki en büyük geri dönüşüm tesisi olan İÇDAŞ Çelik Tesisleri, yıllık çelik üretim kapasitesi olan 5.5 milyon tonun tamamını geri dönüştürülen çeliklerden elde ediyor. İÇDAŞ Değirmencik Tesisleri Direktörü Fuat Erkan Tekin, çelik, enerji, kireç, gemi gibi birçok farklı üretim faaliyetlerinden açığa çıkan çeşitli atıkların da geri kazanıldığını kaydediyor.
Tekin, "Örneğin çelik tesislerimizden açığa çıkan bir atık olan baca tozlarımızı çinko geri kazanım tesislerine satarak hammadde olarak kullanılmasını sağlıyoruz. Enerji üretimi sırasında açığa çıkan kömür küllerini ise beton, çimento ve kireç tesislerine satıyoruz" dedi. 18 Mart Üniversitesi işbirliği ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı desteğiyle atık geri dönüşümü alanında yedi farklı Ar-Ge çalışması yürüttüklerini kaydeden Tekin, "Akışkan yatak külünden gaz beton üretimi, akışkan yatak kumlarının inşaat kumu olarak geri kazanımı, baca tozundaki çinkonun çinko metali olarak geri kazanılması, evsel ve hayvansal organik atıklardan biyogaz ve kompost gübre üretimi bunlardan bazıları" diye konuştu.
8- ITC çöpü yok etmek için dört yeni şehre girdi
Invest Trading Consulting (ITC) Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ali Kantur, Türkiye'de belediyelerle anlaşarak şehrin çöpünü ayrıştırma tesislerinde yüzde 90'a varan oranda yok etme teknolojisine yatırım yapmış tek isim. Kantur'un dediğine göre, Almanya'da ton başına 100 euro, Japonya'da 400 euroyu bulan 'çöpü' yok etme işini Türkiye'de 1000 ton için en az 80 milyon dolarlık yatırımla yapabiliyorsunuz. Çünkü teknolojisi, makinaları, yazılımı oldukça pahalı. Gelirlerinin yüzde 20'sini bu teknolojiye yatırdıklarını kaydeden Ali Kantur, şehirlerde belediyelerin çöp ihalelerine girip gelip yap işlet modelleriyle o şehrin çöpünü yok etmek üzerine çalıştıklarını, ihalenin türüne göre bunun bir kısmını enerjiye çevirdiklerini belirtti. Bugün sekiz-dokuz noktada Türkiye'nin günde ulaşılabilir çöpte yüzde 22'sine tekabül eden ortalama 11 bin tonluk çöpünü yok etme faaliyetine geçtiklerini kaydederek şöyle konuştu: "Her birinde enerjiye çevirecek tesisi kursanız 11 bin tondan 250 megavatt/saat enerji üretilebilir. Biz ihalenin gerektirdiği ölçüde enerjiye çeviriyoruz. Ankara'da iki noktadayız. Adana, Aksaray ve Bursa'da varız. Antalya, Konya, Elazığ ve Çarşamba var yeni ihalesini aldığımız yerler arasında. Daha çok belediyeye zaman içinde ve belli bir plan dahilinde ulaşmayı hedefliyoruz."
Geri dönüşüme nasıl yatırım yaparsınız?
Geri Dönüşümcüler Konfederasyonu Başkanı Mükerrem Levent sektöre yatırım için minimum tutarları şöyle sıralıyor: “10 milyon TL yatırımla elektronik atıkların toplanmasının plastik ve metali ayrıştırarak hammadde ihtiyacını gidermek mümkün. Yine demir çeliği hurdalarını dönüştürmek için 10 milyon TL'den başlayıp 50 milyon TL'ye kadar ufak çapta bir elektrikli eritme ocağı tesisi kurulabilir. Kâğıt ve atık ambalaj malzemeleri için de aynı şekilde kağıt geri dönüşüm fabrikası; plastik plastik atıklar için ise bu atıkları kırıp temizleyerek granite, plakalara dönüştüren tesis kurmak 1 milyon TL’lik yatırım yapılabilir. Evsel atıklardan enerji üretimi en az 15-20 milyon TL’ye kurulan tesislerdir. 50 milyon dolara hatta daha fazlaya da çıkabilir.”