Son Dönemde Çimento Sektörünü İlgilendiren Gelişmeler

Fevzi Toksoy

Rekabet Kurulu tarafından, son dönemde hazır beton ve çimento sektörünü yakından ilgilendiren ve dikkat çekici kararlar alınmıştır. Kararlar kapsamında, Ankara, Güneydoğu Anadolu ve Antalya bölgelerinde incelemeler gerçekleştirilmiştir. Hazır beton sektöründe bir pişmanlık başvurusu ve soruşturma açılmaksızın kapanan bir önaraştırma kararı gündemi oluştururken, çimento sektöründe ise yine bir önaraştırma başlatılmış ve Rekabet Kurulu şikayeti reddetmiştir. Gelin tüm bu gelişmeleri aşağıda daha detaylı inceleyelim.

Çimento sektöründe önaraştırma

Adana Çimento, KÇŞ Kahramanmaraş Çimento, Çimko, Limak ve Sönmez Çimento’nun faaliyetleri hakkında yürütülen önaraştırma, Rekabet Kurulu tarafından karara bağlanmıştır[1].

Önaraştırma kapsamında, ilgili coğrafi pazar, satışların kısmen/tamamen kesiştiği “Antalya, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kayseri, Kilis, Niğde, Mersin, Osmaniye illerini kapsayan bölge” olarak değerlendirilmiştir. İlgili ürün pazarı ise “gri çimento pazarı” olarak tespit edilmiştir.

Önaraştırma kapsamındaki temel inceleme konusu, şirketlerin aralarında anlaşarak çimento fiyatlarına 2017 yılının Şubat ve Haziran ayları arasında koordineli bir şekilde zam yaptığı iddiası olmuştur.

Rekabet Kurulu, ilk iddiaya ilişkin olarak, (i) fiyat artışlarının yaşandığı dönemlerde talep miktarının arttığını ve teşebbüslerin tam kapasiteye yakın seviyelerde çalıştığını, (ii) söz konusu dönemler itibariyle fiyatlara paralel olarak maliyetlerde de belirgin artışların meydana geldiğini ve (iii) döviz kuru ve üretici fiyatları endeksinin de önceki yılın aynı ayına göre sırasıyla %18,71 ve %17,30 yükseldiğini tespit etmiştir.

Ayrıca, başvuru konusu iddiada belirtilen fiyat artışlarının teşebbüsler arası rekabeti kısıtlayıcı bir anlaşma ve/veya uyumlu eylemden kaynaklandığına dair herhangi bir bilgi, belge veya bulgunun da elde edilemediği ifade edilmiştir. Aksine, Rekabet Kurumu uzmanları tarafından yerinde incelemede elde edilen yazışmaların, şirketlerin rekabet ettiğini gösterdiği değerlendirilmiştir. Böylece, söz konusu önaraştırma sonlandırılmış ve şikayet reddedilmiştir.

Hazır beton sektöründen gelişmeler

Rekabet Kurumu Ankara ilinin Kızılcahamam ve Kahramankazan ilçelerinde faaliyet gösteren hazır beton firmalarının pazar paylaşımı yapmak suretiyle rekabet kurallarını ihlal ettikleri iddiasını incelemiştir. Rekabet Kurulu’nun önaraştırma kararında[2], hazır beton üreticilerinden; Baştaş, Akgün, Kazan Beton ve Demka’nın faaliyetleri inceleme konusunu oluşturmuştur.

Rekabet Kurulu, konuya ilişkin olarak, iddiaların doğru olduğu senaryoda teşebbüslerin fiyatlarında artış gözlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu doğrultuda, son iki yıllık dönemde teşebbüslerin satış fiyatları ile maliyetleri arasında önemli ölçüde paralellik olduğunu tespit ederek, belirgin bir fiyat artışının olmadığına kanaat getirmiştir. İlaveten, Kızılcahamam ve Kahramankazan ilçelerinde faaliyet gösteren teşebbüslerin fiyatlarının birbirine yaklaşma eğiliminde olmadığı tespit edilmiştir.

Son olarak, pazar paylaşımı iddialarının tespit edilmesi amacıyla teşebbüslerin satış yaptığı ilçe bilgileri sınıflandırılmış ve Kazan Beton ile Akgün’ün yalnızca Kahramankazan ilçesine satış yaptığı anlaşılmıştır. Ancak bu hususun; kapasite kısıtından, Kızılcahamam’ın küçük bir ilçe olması sebebiyle talebin olmamasından ya da nakliye nedeniyle karlılığın düşecek olmasından kaynaklanabileceği belirtilmiştir.

Bu çerçevede, Rekabet Kurulu, pazar paylaşımı iddiasını destekleyen yeterli bilgi, belge veya bulgunun mevcut olmadığı gerekçesiyle şikayeti reddetmiş ve önaraştırmayı sonlandırmıştır.

Hazır betonda pişmanlık başvurusu

Geçtiğimiz aylarda, Antalya’nın Elmalı ve Finike ilçelerinde, hazır beton ve agrega üretimi pazarında faaliyet gösteren iki teşebbüs hakkında oldukça dikkat çekici bir karar yayımlanmıştır[3]. Bu karar, bir pişmanlık başvurusu ve bu çerçevede genelden farklı bir Rekabet Kurulu uygulaması içermektedir.

Pişmanlık başvurusu; kartellerin ortaya çıkarılması amacıyla Rekabet Kurumu ile, rakiplerinden bağımsız şekilde aktif iş birliği yapmak anlamına gelmektedir. Kural olarak, pişmanlık başvurusu yapan ilk teşebbüse, pişmanlık başvurusu sonucu bir kartel oluşumunun tespit edilmesi şartıyla, idari para cezası verilmemekte; karteli oluşturan diğer teşebbüsler için ise cezaya hükmedilmektedir. Bir başka deyişle, pişmanlık başvurusu neticesinde kartel haricinde başka bir ihlalin tespit edilmesi halinde, pişmanlık başvurusu gerçekleştiren teşebbüs de Rekabet Kurulu’nun takdirine göre para cezası alabilmektedir. Ancak bu husus, Rekabet Kurulu’nun pişmanlık başvurusu içeren yakın tarihli bir kararında esnetilmiş, pişmanlık başvurusu neticesinde kartelden başka bir tür ihlal tespit edilmesine karşın, pişmanlık başvurusu gerçekleştirilen teşebbüs idari para cezasından muaf tutulmuştur[4]. Rekabet Kurulu’nun pişmanlık başvurusu kapsamında uygulamalarını çeşitlendirdiğini, bu kararla da görmekteyiz. Nitekim, mevcut pişmanlık başvurusunu diğerlerinden ayıran özelliği, ihlal tespit edilmesine rağmen soruşturma açılmadan, Rekabet Kurulu’nun ilgili teşebbüslere görüş bildirmesi ile sonlandırılmış olmasıdır.

Kararda, ilgili ürün pazarları, “hazır beton pazarı” ve “agrega pazarı”; ilgili coğrafi pazar ise “Elmalı ilçesi” olarak belirlenmiştir.  Hisselerinin tamamı Elmalı Belediyesi’ne ait olan Elmalı Dokuz Göller İnşaat Gıda Tarım Enerji Taş. San. ve Tic. Ltd. Şti. (Dokuz Göller) ile Albayrak İnş. Tic. ve San. Ltd. Şti. (Albayrak) arasında imzalanan, agrega ve hazır beton üretimi ve satışına ilişkin iki sözleşme, önaraştırmanın konusunu oluşturmaktadır. İlk sözleşme uyarınca (i) Dokuz Göller, agrega üretmemeyi ve Albayrak’tan agrega satın almayı, (ii) Albayrak da hazır beton üretmemeyi ve Dokuz Göller dışında bir teşebbüse agrega satışı yapmamayı taahhüt etmektedir. Taraflar ayrıca, Dokuz Göller’in Elmalı’da bulunan agrega üretim santralinin Albayrak’a satılmasına ilişkin ikinci bir sözleşme de akdetmiştir.

Sözleşmelerin bir sonucu olarak, Dokuz Göller, bölgede hem hazır beton hem de agrega satışında tek yetkili şirket haline gelmiştir.  Fiyatların gelecek dönemde artacak olması dikkate alınarak, ilgili sözleşmenin Rekabet Kanunu’na aykırılık içerip içermediğinin tespiti amacıyla, Elmalı Belediyesi tarafından Rekabet Kurumu’na menfi tespit/muafiyet başvurusunda bulunulmuştur. Ardından Dokuz Göller, mevcut başvurusunun, pişmanlık başvurusu olarak değerlendirilmesini talep etmiştir. Rekabet Kurulu da başvuruyu pişmanlık başvurusu olarak kabul etmiş ve hem taraflar hem de Antalya’nın bazı ilçelerindeki hazır beton ve agrega pazarında faaliyet gösteren teşebbüsler hakkında önaraştırma başlatmıştır.

Rekabet Kurulu, yapılan analizler sonucunda, sözleşme sonrasında Dokuz Göller’in pazarda tekel konumuna gelmesi sebebiyle işleme muafiyet verilemeyeceğine karar vermiş, fakat sözleşmelerin ilgili pazarda rekabeti kısıtlayıcı etkisinin sınırlı olduğunu değerlendirmiştir. Bu kapsamda, soruşturma açılmadan da ihlalin sona erdirilebilmesinin mümkün olduğuna ve imzalanan iki sözleşmenin de sonlandırılması gerektiğine, aksi takdirde teşebbüsler hakkında işlem başlatılacağına dair taraflara görüş bildirmiştir.

Sonuç olarak, bir menfi tespit/muafiyet başvurusu ile başlayıp, pişmanlık başvurusu ile devam eden bu süreç, Rekabet Kurulu’nun soruşturma açılmasına gerek görmeden görüş bildirmesi ile sonuçlanmıştır. Bu kapsamda, kararın, diğer pişmanlık başvuruları neticesinde alınan kararlardan farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Ayrıca, ilgili kararın ihlal tespit edilmesine rağmen ceza içermemesi sebebiyle pişmanlık başvurularını teşvik edebileceği de düşünülmektedir. Rekabet Kurulu’nun pişmanlık başvurularına ilişkin uygulamalarını da çeşitlendirmeye devam ettiği görülmektedir.

[1] Rekabet Kurulu’nun 04.01.2018 tarihli ve 18-01/5-3 sayılı kararı.

[2] Rekabet Kurulu’nun 21.12.2017 tarihli ve 17-42/667-295 sayılı kararı.

[3] Rekabet Kurulu’nun 09.08.2017 tarihli ve 17-26/412-184 sayılı kararı.

[4] Rekabet Kurulu’nun 28.11.2017 tarihli ve 17-39/636-276 sayılı kararı.