'Bölgesel teşvik' arzulanan yatırımı çekmedi
Teşviklere rağmen yatırımların sadece yüzde 8.4’ü az gelişmiş illere gitti. Sanayici bölgesel teşvike de ‘reform’ istedi.
Bölgesel gelişmişlik farkını gidermeye yönelik yapılan teşviklerde 5 ve 6’ncı bölge son 5 yılda arzulanan yatırımı çekmedi. “Yeni Ekonomi Programı kapsamında Yapısal Dönüşüm Adımları” sonrasında iş dünyasının beklentisi bölgesel teşviklerinde cazibesini koruyacak şekilde yenilenmesi.
DÜNYA Gazetesi, son 5 yıllık teşvik belgeli yatırımları bölgesel bazda inceledi. Buna göre 5 yılda 597 milyar 109 milyon liralık sabit yatırım öngören 26 bin 658 adet teşvik belgeli yatırım yapıldı. Bu yatırımlarda 908 bin kişilik istihdam oluşturuldu. Avantajlı teşviklere rağmen, yatırımların sadece yüzde 8.48’i en az gelişmiş illerin yer aldığı 6’ncı bölgeye yapıldı. Gelişmiş illerin yer aldığı ve teşviklerin sınırlı kaldığı 1’inci bölge, yatırımın yüzde 36.22’sini çekti.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmeden önce Ekonomi Bakanlığı bünyesinde olan, yeni sistemde ise Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlanan teşvikli yatırımlar kapsamında Türkiye, sosyoekonomik gelişmişlik endeksine göre 6 bölgeye ayrılıyor. Bu endekste üst sıralarda yer alan iller birinci bölgede yer alıyor. 6’ncı bölgede ise ağırlıklı olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki iller bulunuyor.
Birinci bölge hep birinci
İnceleme yapılan 2014-2018 arasındaki 5 yıllık dönemde, Türkiye genelinde teşvik belgeli 26 bin 658 yatırım yapıldı. Bu yatırımlarda en büyük payı yüzde 33.76 ile 1’inci bölge alırken, diğer bölgelerde bu oran düzenli şekilde geriledi. 2’nci bölge yatırımlardan adet bazında yüzde 17.6 pay alırken, 3’üncü bölgenin payı yüzde 14.4, 4’üncü bölgenin payı yüzde 11.9, 5’inci bölgenin payı yüzde 10.1 ve 6’ncı bölgenin payı yüzde 11.2 oldu.
Altın yılını 2016’da yaşadı
2014-2018 yılları arasında teşvik belgeli yatırımların toplam tutarı 597 milyar 109 milyon liraya ulaştı. Bu kategoride de az gelişmiş bölgeler yatırımlardan istenilen ölçüde yararlanamadı. Yatırımların üçte birinden fazlasına karşılık gelen yüzde 36.22’si 1’inci bölgeye yapıldı. 2’nci bölge yatırımlardan yüzde 17.78 pay alırken, 3’üncü bölgenin payı yüzde 20.66 oldu. Buna karşılık 4’üncü bölge yatırımlardan yüzde 8.78 pay alırken, 5’inci bölgenin payı yüzde 5.4 oldu. Ekonomik yönden en güçsüz bölge olan 6’ncı bölge ise yatırımlardan yüzde 8.48 pay alabildi.
6’ncı bölge yatırımlarda altın yılını 2016’da yaşadı. Diğer yıllarda bölgenin yatırımlardan aldığı pay yüzde 2 ile yüzde 4.6 arasında değişirken, 2016 yılında bazı özel yatırımların etkisiyle yüzde 27.6 gibi yüksek orana ulaştı. 1’inci bölgenin yatırımlardan aldığı en yüksek pay ise yüzde 56.7 ile geçen yıl gerçekleşti.
Yaratılan istihdam yatırımla orantılı değil Yatırımlardan yeterli pay alamayan 6’ncı bölge, yatırımlar karşılığında yaratılan istihdamda ikinci sırada yer aldı. Toplam 908 bin 823 kişilik istihdamın yüzde 39.46’sı 1’inci bölgede oluşturuldu. Buna karşılık yatırımlardan yüzde 8.48 pay alan 6’ncı bölge, istihdamın yüzde 17.84’ünü sağladı. İstihdamdaki pay; 2’nci bölgenin yüzde 14.46, 3’üncü bölgenin yüzde 10.3, 4’üncü bölgenin yüzde 8.46 ve 5’inci bölgenin yüzde 8.84 olarak hesaplandı.
İŞ DÜNYASI TEŞVİK SİSTEMİNDEKİ EKSİKLİKLERE DİKKAT ÇEKTİ
Özdebir: Önce sosyal-kültürel altyapı yatırımı yapılmalı
Ankara Sanayi Odası (ASO) Başkanı Nurettin Özdebir, mevcut koşullar çerçevesinde 5 ve 6’ncı bölgelere yatırımın gitmemesinin normal olduğunu söyledi. Bölgeler arasındaki gelişmişlik farkını gidermek üzere uygulanan teşviklerin çok uygun bir model olmadığını söyleyen Özdebir, “Zaten yatırımlar azaldı. Bu yüzden, haksız rekabete sebep vermeyecek şekilde nereye yapılırsa yapılsın desteklenmesi lazım” diye konuştu. Bu bölgelere yatırımın artması için öncelikle sosyal altyapıya yatırım yapılması gerektiğine işaret eden Özdebir, “İnsanlar iyi maaşlarla burada çalışabilirler. Ancak bunların aile bireyleri için de uygun koşul gerekiyor. Çocuklarını iyi okula göndermek isteyeceklerdir. Donanımlı hastane isteyeceklerdir. Özellikle sinema, tiyatro gibi kültürel ihtiyaçların da karşılanması gerekiyor. Başka bir ifade ile önce buraya sinema, tiyatro yatırımı yapanlar desteklenmeli” diye konuştu.
Kaya: Teşvik sistemi farkı azaltacağına artırdı
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Kaya, bu kadar travma yaşamış ve az gelişmiş bölgenin, birinci ve ikinci bölge ile benzer kategoride değerlendirilip, sadece bazı oranlarda farklı destek verilmesiyle, gelişmişlik farkının giderilemeyeceğini söyledi. Mevcut destek politikasının, bölgenin dezavantajlı durumunu kaldırır nitelikte olmadığının altını çizen Kaya, “Teşvikleri bölgeye ayırarak verme yerine her bölgenin kendi konuşları ele alınarak yatırımın gelmesi için yapılması gerekenler belirlenmeli ve doğru destek verilmelidir” diye konuştu. Diyarbakır Tekstil OSB’ye yatırım için çağırdıkları sanayicilerin, çeşitli sebeplerle gelmek istemediğine değinen Kaya, şunları söyledi: “Kademeli sistemden vaz geçmek lazım. Hatta Diyarbakır ile Şırnak’ı da aynı bölgede değerlendirmek doğru değil. Zaten yürümeyen sisteme ne yedirirseniz yedirin sonuç alamazsınız.”
Hangi bölgede, hangi kentler var?
1.Bölge: Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Muğla
2. Bölge: Adana, Aydın, Bolu, Çanakkale(Bozcaada & Gökçeada hariç), Denizli, Edirne, Isparta, Kayseri, Kırklareli, Konya, Sakarya, Tekirdağ, Yalova
3.Bölge: Balıkesir, Bilecik, Burdur, Gaziantep, Karabük, Karaman, Manisa, Mersin, Samsun, Trabzon, Uşak, Zonguldak
4. Bölge: Afyonkarahisar, Amasya, Artvin, Bartın, Çorum, Düzce, Elazığ, Erzincan, Hatay, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir, Kütahya, Malatya, Nevşehir, Rize, Sivas
5.Bölge: Adıyaman, Aksaray, Bayburt, Çankırı, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kilis, Niğde Ordu, Osmaniye, Sinop, Tokat, Tunceli, Yozgat
6.Bölge: Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van, Bozcaada & Gökçeada