Limandaki fırsat dalgası durmuyor
Devletin limancılık faaliyetlerini özel sektöre bıraktığından bu yana sektördeki fırsatlar yeni yatırımları her yeni yatırım da sektörün çapını genişletiyor. Cengiz İnşaat, Limak, Akfen, Borusan, Petkim, Global, Yıldırım Holding, IC Holding... Hepsinin ortak noktası limancılıktaki fırsatları ıskalamadan pay kapmak.
Selma Şimşek Bektaş
selmabektas@turkishtimedergi.com
"Küçücük limanlar bile el değiştirirken, astronomik bedeller talep edebiliyor." 26 Ocak'ta Türkiye Liman İşletmecileri Derneği'nin yeni başkanını belirlediği yönetim kurulu toplantısında eski başkan Kaan Gürgenç'in kullandığı ifade bu. Evet liman işletmeciliği son yıllarda herkesin özellikle de ekonominin dev holdinglerinin takip ettiği ve yatırım yaptığı bir cazibe alanı. Sektörden gelen en son haber Derince Limanı'ndan geldi. 543 milyon dolarlık ihale bedelini T.C. Özelleştirme Başkanlığı'na peşin olarak ödeyen Safi Holding Derince'nin 39 yıllığına işletme hakkını elde etti.
Bu işe giren ve yatırım yapan holdigler rekabeti her geçen gün artırırken sektördeki kapasite ve hizmet kalitesi de yükseliyor. Öyle ki son yılda hayata geçirilen yatırımlarla 10 yıl önce mevcut limanlarda yüzde 40 oranında elleçleme yapılrken bu oran günümüzde yüzde 90'lara çıktı. Türkiye genelinde 9,5 milyon teu (twenty-foot equivalent unit-20 feet'lik konteyner) olan elleçleme kapasitesinin önümüzdeki 10 yılda yapılacak yeni projeler ve mevcut limanların kapasite artışlarıyla 20 milyon teu'ya ulaşması bekleniyor. Ancak, Gürgeç'e göre dünya ile rekabet edebilmek için limancılık ile ilgili yapılacak henüz çok şey var ve yeni dönemde limancılık için rüzgâr sert esecek. Ayrıca, rekabetin yükselmesi ve liman inşaa etmek cidddi bir ekonomi gerekmesi nedeniyle günümüzde çok küçük limanlar bile 200-300 milyon dolarlara el değiştirebiliyor.
Devler tek tek limana demir attı
Cengiz İnşaat, Limak, Akfen, Borusan, Petkim, Global, Yıldırım Holding, IC Holding Kibar Holding, Fiba, Limak, Eren, Evyap ve diğerleri. İş dünyasının pekçok dev ismini cezbeden limancılık nasıl oldu da cazibe alanı olmayı başardı? Kuşkusuz Türkiye'nin dış ticaretinin büyümesiyle ulusal sınırlar içinde yük taşımacılığında denizyolunun çok daha yoğun kullanılması, liman işletmeciliği sektörünü hem öne çıkardı hem de rekabetin arttığı bir alan haline getirdi. Türkiye’nin dış ticaretini artırmanın yanı sıra bölgenin lojistik üssü olma hedefine paralel olarak limanlara olan ihtiyacının artacağı biliniyor. Şu anda Türkiye’nin 157 milyar 622 milyon dolara ulaşan ihracatının önemli bir kısmı limanlar aracılığıyla yapılıyor. Türkiye’nin 100’üncü yılı olan 2023’te ise ihracat hedefi 500 milyar dolar. İthalatı da katarsak 10 yıl sonra dış ticaretin hacmi 1 trilyon doları aşacak. Var olan limanların bu talebi karşılamayacağını gören işadamları milyarlarca dolarlık yatırıma başlamış durumda. Sadece bu değil verilen hizmetlere konumlandırmanın öneminin de giderek artttığını görüyoruz. Yine küreselleşme ile birlikte limanlar, sadece bölgesel yüke hizmet veren merkezler olmaktan çıktı ve bölgedeki yük trafiğinin limanı olma yönünde gelişme gösterdi. Tüm bu hedefler sektörde yeni fırsatların varlığını işaret ediyor ve şimdi herkes bu fırsatların peşinde.
Özelleştirmeler sektörü hareketlendirdi
Birçok sektörde olduğu gibi özelleştirmeler limancılıkta da yeni bir dönemin başlangcı oldu. Devletin bu alandan çekilmesi ile sektörde oluşan boşluk özellikle de büyük holdingler tarafından dolduruldu. Bu kapsamda hem mevcut limanların özelleştirilmesine öncelik verildi hem de özel sektörün yeni liman yatırımlarına başlamasına teşvikler sağlandı. Türkiye’de özel limanların oyuna girmesi ve limanlarda sağlanan iskele ve saha kapasite artışları ile lider konteyner operatörlerinin Türkiye limanlarına olan ilgisi arttı hatta liman işleticisi olarak pazara geldiler. Kapasite artışı sonucu Türkiye limanlarına uğrak yapan gemilerin boyları da büyüyor ve iş hacimleri tetikleniyor. Türkiye limanları konum itibari ile ithalat/ihracat yükleri, hem komşu ülkelere transit trafik hem de Karadeniz bağlantılı transit yükler için ideal konumda. Paralelinde ulaştırma politikaları çerçevesinde denizyolu taşımacılığındaki faaliyetlerini yoğunlaştırdı.
2023'te kapasite 2 kat artacak
Deniz yolu taşımacılığı dış ticaret içindeki önemini giderek artıyor. Çünkü karayolu taşımacılığına göre 6.5, demiryolu taşımacılığına göre ise 3.5 kat daha ekonomik. Yüklenen miktarlarn büyüklüğü ve güvenlik de denizyolunu cazip kılan diğer etmenler. Türkiye'de yüzde 87 civarında olarak belirtilen deniz yolu taşımacılığı 18 trilyon dolarlık dünya ticaertinde ise yüzde 60 paya sahip.
Hızlı bir büyüme sürecine giren limanlarda, son 10 yılda elleçlenen yük miktarı ikiye katlandı. 2003-2013 yılları arasında Türkiye’de faaliyet gösteren limanlarda yük trafiği ortalama yüzde 7,4 oranında büyüdü, 2013 yılında 385 milyon ton olarak gerçekleşti. Türkiye Liman İşletmecileri Derneği’ne (TÜRKLİM) göre kurulu kapasite 2023 yılında iki katına çıkacak.
2015 yılı programı'na göre Çandarlı Limanı'nın mendirek harici altyapı ve üst yapısı için YİD yöntemiyle ihaleye çıkılacak, Filyos Limanı'nın altyapı işlerinin inşaatına başlanacak. Mersin Konteyner Limanı Projesi'nin çalışmaları tamamlanacak. Ayrıca Marmara Bölgesi'nde otoport ve Ro-Ro terminalleri kurulması amacıyla mevcut tesisler de dikkate alınarak yer tespit çalışmaları ve fizibilite etüdü yapılacak.
Özel limanlarda yatırımlar sürüyor
Bakanlığın gündeminde olan İzmir Çandarlı, Mersin Konteyner ve Filyos Limanı gibi dev projelerin yanı sıra halihazırda özel limanlar da kapasite artıracak. Mevcut altyapı ve kapasite ile en fazla 366 metre uzunluğundaki 14 bin teu’luk gemileri ağırlayan Türkiye limanları artık en son jenerasyon, yaklaşık 400 metre boyundaki 18 bin teu’luk gemileri ağırlayabilecek.
Öte yandan yeni liman projelerinin yanı sıra birçok liman kapasite artışına gidiyor. 2013 yılı itibariyle yıllık konteyner elleçleme kapasitesi 1,9 milyon teu olan Ambarlı’da kurulu Marport, bünyesine bu yıl dahil olan Limaş terminali ile birlikte konteyner elleçleme kapasitesini 500 bin teu artıracak. Elleçlediği yük miktarında 1 milyon teu’ya ulaşan İzmir Nemport Limanı, yeni yatırımlarla yüzde 20 büyüme hedefliyor. Polisan Holding ise liman işletmeciliği alanında hizmet veren Poliport'ta 11,5 milyon metreküpten 230 bin metreküpe çıkacak. Ayrıca 7,5 milyon dolarlık bir yatırım ile kuru yük rıhtımı da tamamlanarak 500 bin tonluk bir kapasite ilave edecek. Asyaport, Mardaş, Petkim, Gemport, Ege Port, Samsunport gibi limanlar da kapasite artırmaya yönelik yatırımlarını tüm hızıyla sürdürüyor.
Derince Limanı Safi Holding'e kaldı
Bir süredir tartışma konusu olan Derince Limanı'nda ise ihale Safi Holding'e kaldı. Derince Limanı'nı 39 yıllığına işletme hakkı kazanan Safi Holding, ihale bedeli olan 543 milyon doları peşin ödeyerek 25 Şubat tarihi itibariyla limanı teslim aldı. İhale sonrası açıklama yapan Safi Holding, mevcut limanı Gölcük yönüne doğru 450 metre, kıyıya paralel olarak da bin metre olmak üzere toplam 450 bin metrekarelik bir alanda dolgu yaparak büyütecek, dolgu işlemi için yaklaşık 5 milyon metreküp dolgu malzemesi kullanılacak.
Akfen Mersin'e 1 milyar 170 milyon yatırdı
Devletin hayata geçireceği Filyos Limanı'nın kapasitesi 25 milyon ton olacak, Kuzey Ege Çandarlı ve Mersin Konteyner limanlarının kapasitesi ise 20 milyon ton olacak. Sadece bu 3 projenin yatırım bedeli 6.2 milyar dolar. Ancak sekötrde asıl büyük yatırımlar özel sekötrden bekleniyor.
8 yıl önce Mersin Liman İşletmesi'ni devralan Akfen Holding, bu süre zarfında 1 milyar 170 milyon dolar yatıırm yaptı. Holdingin yatırımları arasında 4 bin 500 metrakare TIR parkı, 67 bin 450 metrekare saha düzenlenmesi ve araç yatırımları bulunuyor. Halihazırda liman kapasitesini 1 milyon TEU'dan 2.6 milyon TEU'ya çıkaracak dünyanın en büyük yük gemilerinin yanaşabileceği rıhtım inşaatı devam ediyor. Bu yatırımın toplam maliyeti ise 170 milyon dolar. Holdingin hedefi ise 1 milyon metrekare alana sahip limanı 5 milyon TEU'ya taşımak.
Socar Petkim Limanı için 2015 dedi
Halihazırda devam eden yatırımlardan biri de Azerbaycan petrol şirketi SOCAR’ın Aliağa’daki 5,6 milyar dolarlık yeni rafineri, liman ve nafta tesisi yatırımları. 2018 yılında tamamlanması planlanan yatırımların ilk halkası olan Petkim Limanı 2015’in Eylül ayında hizmete girmesi bekleniyor. Söz konusu bu tesislerin toplam yatırım tutarı ise 5,6 milyar dolar. Petkim Konteyner Limanı’ndaharfiyat çalışmaları 2013 yılı Temmuz ayında başlarken konteyner limanının ilk bölümü Eylül 2015’te faaliyete geçirilecek. İkinci bölüm ise Kasım 2016’da devreye alınacak. 700 metrelik tek parça rıhtım yapısı ile 11 bin TEU kapasiteli gemilerin yanaşabileceği liman olma özelliği taşıyacak olan Petkim Konteyner Limanı, başlangıçta yıllık 1,5 milyon TEU elleçleme kapasitesine sahip olacak.
Sırada yeni yatırımlar da var
Yıldızlar Holding limancılıkta yeni yatırım peşinde olan gruplardan biri. Gölcük tarafına yeni bir liman yapmak isteyen grup, Başbakanlıktan izin bekledikleri limanın 2.5 milyon TEU elleçleme kapasitesine sahip olacağını duyurdu. Kocaeli’de TÜPRAŞ’ın bulunduğu bölgede kendi ihracat ve iç sevkiyatlarında kullandığı bir limanı olan grup şimdi de Gölcük’e bir iskele liman yapacak. ABD’de de bir tesisi olan grup orda da bir liman işletiyorve kendi gemileriyle yonga taşıyor.